Październik 2007

Ile o sobie wiemy?…
Piotr Wróbel

Transplantologia – ratujmy życie
Z ks. bp. Edwardem Janiakiem i prof. Wojciechem Witkiewiczem rozmawia Arkadiusz Cichosz

Zobaczyć Boga w ludziach ulicy
Bożena Rojek

Wdowy poślubione… Chrystusowi
Bogdan Nowak

Pierwsza zmartwychwstanka
s. Teresa Matea Florczak CR

Niezłomny
Stanisław A. Bogaczewicz

Jadwiżański szlak pielgrzymkowy
Ks. Antoni Kiełbasa SDS

Relikwie Gabrieli Klausy we Wrocławiu
Ks. Rafał Swastek

Zapiski Prymasa
Ks. Piotr Nitecki

Nadprzyrodzony krwiobieg miłości
Fragmenty Słowa Biskupów Polskich

Harcerska konspiracja
Piotr Sutowicz



Strona główna

Archiwum

Zapiski Prymasa
Ks. Piotr Nitecki



Powojenne dzieje Kościoła w Polsce, obejmujące zarówno bezpośrednią działalność ewangelizacyjną, jak i jego zmaganie się z totalitaryzmem marksistowskim w zachowaniu jak największej przestrzeni duchowej wolności narodu stają się coraz lepiej znane i rozumiane.
Dzieje się tak dzięki poznawaniu coraz to nowych dokumentów, relacji, wspomnień o różnej, oczywiście, wartości, pochodzących z różnych archiwów i tworzonych zresztą dla różnych celów. Wszystkie one w sumie, ale nie przy wybiórczym tylko ich poznawaniu i interpretowaniu, dają dopiero prawdziwy obraz tamtej, trudnej rzeczywistości. Nic więc dziwnego, że z satysfakcją i ogromnym zainteresowaniem przyjmujemy jako kolejne, niezwykle ważne źródło wydany ostatnio obszerny tom zapisków prymasa Stefana Wyszyńskiego z początków jego pasterskiego posługiwania w służbie Kościoła w Polsce.

Ksiądz Prymas niezwykle regularnie prowadził przez cały czas swej prymasowskiej posługi osobiste zapiski zwane przezeń Pro memoria. Pierwszy zapis tego zbioru pochodzi z 22 października 1948 roku, a więc z dnia niewyjaśnionej właściwie do dzisiaj nagłej śmierci kard. Augusta Hlonda; ostatni zaś z 12 maja 1981 roku, dnia 35. rocznicy konsekracji biskupiej, na 16 dni przed śmiercią ich autora. Z tego, prawie 33-letniego okresu, zachowało się kilkadziesiąt tomów rękopisów, skrupulatnie następnie spisanych i przechowywanych obecnie między innymi w archiwum Instytutu Prymasowskiego. Z wielkim uznaniem patrzeć trzeba na ową konsekwencję Księdza Prymasa w dokonywaniu w zasadzie codziennie tych, nierzadko bardzo obszernych, notatek mających dzisiaj ogromną wartość świadectwa. Jest w tych zapiskach wielkie bogactwo opisywanych faktów, wydarzeń i ich interpretacji, przemyśleń dotyczących stosunków ze Stolicą Apostolską, relacji ze stosunków kościelno-państwowych oraz życia obu kierowanych przez Księdza Prymasa diecezji, gnieźnieńskiej i warszawskiej, a także krótkich, acz precyzyjnych opisów sylwetek ludzi, z którymi się stykał.

Prymas Wyszyński nie dokonywał tych notatek z myślą o ich publikacji, choć niewątpliwie musiał sobie zdawać sprawę, że będą one dla potomnych ważnym źródłem dla zrozumienia tamtych, trudnych czasów. Chodziło mu więc raczej o pozostawienie dla historii świadectwa prawdy człowieka, który odpowiedzialny był za cały Kościół w Polsce. Zapiski te mają więc niekiedy charakter świadectwa jakby wewnętrznego mocowania się ich autora z samym sobą i rzeczywistością, w jakiej przyszło mu spełniać swą posługę, tak by jak najlepiej zabezpieczyć przyszłość Kościoła w Polsce, respektować jego tradycyjną służbę na rzecz narodu i stawać w obronie zagrożonej przez marksizm godności człowieka oraz wynikającego z niej jego prymatu w ładzie społecznym.

Mimo, iż zapiski te miały w pewnym sensie charakter jakby intymny, po śmierci ich autora ukazały się drukiem już pewne ich fragmenty. Najbardziej znanym zbiorem są w tym zakresie jego „Zapiski więzienne” (Paris 1982), a także „Zapiski milenijne” (Warszawa 1996), wiele innych fragmentów ukazało się w rozmaitych opracowaniach tematycznych. Teksty dotyczące stosunków kościelno-państwowych oraz relacji ze Stolicą Apostolską przytacza obficie zwłaszcza Peter Raina w swej wielotomowej biografii „Kardynał Wyszyński” (t. I-XIV, Warszawa 1993-2006). Prezentowany tu tom jest pierwszym chronologicznym, a nie tematycznym, zbiorem notatek prymasa Stefana Wyszyńskiego obejmującym ich początkowy okres. Obejmuje on czas od początku prowadzenia zapisków do ostatniego zapisu dokonanego w dniu 20 września 1953 roku, a więc na pięć dni przed aresztowaniem. W zbiorze tym brak jest jednak zapisów z okresu od 23 lutego 1949 roku do 31 grudnia 1951 roku, które zaginęły, być może, w związku z rewizją w Domu Arcybiskupów Warszawskich po wywiezieniu stamtąd Księdza Prymasa 25 września 1953 roku, i ich los do dzisiaj nie jest znany.

Prezentowane w tym tomie teksty Księdza Prymasa ukazywały się już wcześniej w ograniczonym zakresie, od 1987 roku na łamach istniejących wówczas czasopism „Pisma Okólnego Biura Prasowego Episkopatu Polski” oraz wydawanego za granicą czasopisma „Znaki Czasu”. Obecna, obszerna wersja została jednak na nowo przygotowana redakcyjnie przez Martę Bujnowską, Mirosławę Plaskacz oraz Iwonę Czarcińską, i Annę Rastawiecką autorki posłowia omawiającego historię tekstu oraz opracowana naukowo przez Tomasza Ochinowskiego, Pawła Skibińskiego i Jacka Żurka. Poprzedzona została wstępem tego ostatniego omawiającym sytuację Kościoła w Polsce w latach 1948-1953 i posłowiem ukazującym dzieje tekstów zapisków oraz uzupełniona obszernymi notami biograficznymi osób występujących w tekstach Księdza Prymasa.

Zawarte w książce osobiste notatki Księdza Prymasa są wyjątkowym źródłem dla poznania kilku pierwszych lat powojennej historii Kościoła w Polsce. Nie mogą one, co prawda, pretendować do jedynie słusznej interpretacji opisywanych w nich wydarzeń. Każdy historyk bowiem wie, choć nie zawsze potrafią zrozumieć to ostatnio niektórzy publicyści zafascynowani odkrywanymi dokumentami wykorzystywanymi dla doraźnych potrzeb politycznych, że jedno źródło, choćby najcenniejsze, nigdy nie może stanowić w pełni wiarygodnej podstawy badań historycznych. Zapiski Księdza Prymasa są źródłem specyficznym, oryginalnym, ukazującym sposób myślenia twórcy doczesnej mocy Kościoła w Polsce, o którym już dziś wiemy, iż przeprowadził on zwycięsko Kościół w Polsce przez najtrudniejsze lata marksistowskiego totalitaryzmu. Jest to więc co prawda źródło bardzo subiektywne, ale niezwykle cenne, bo bez zrozumienia sposobu myślenia samego prymasa Wyszyńskiego nie sposób zrozumieć wielu podejmowanych przezeń trudnych decyzji i stanowiska Kościoła w Polsce w tym okresie.

Dzięki prezentowanej tu książce poznać możemy pracowite życie prymasa Wyszyńskiego w tym okresie, w którym przeplata się troska o życie religijno-moralne i organizacyjne obu powierzonych mu diecezji z odpowiedzialnością za cały Kościół w Polsce. Interesujące są tu zwłaszcza między innymi jego pierwsze refleksje po śmierci kard. Augusta Hlonda, własne spojrzenie na okoliczności mianowania Prymasem Polski, wrażenia związane z ingresami do katedr w Gnieźnie i Warszawie. W dalszej części niezwykle ważne są osobiste relacje z prowadzonych już wówczas przezeń obrad Konferencji Episkopatu Polski, opis okoliczności nominacji kardynalskiej, trudnych rozmów z przedstawicielami rządu, relacje z wzrastających napięć w stosunkach kościelno-państwowych związanych z decyzją władz o ich wpływie na obsadzanie stanowisk kościelnych, protestem Kościoła przeciw łamaniu jego prawa wyrażonym zwłaszcza w słynnym memoriale „Non possumus”, obroną aresztowanego bp. Czesława Kaczmarka i innych okoliczności, które doprowadziły do aresztowania kard. Stefana Wyszyńskiego jesienią 1953 roku. Żałować należy, iż nieznane są, jak dotychczas, zapiski prymasa Wyszyńskiego od wiosny 1949 do końca 1951 roku. Był to bowiem czas ważnych wydarzeń w życiu Kościoła w Polsce, między innymi odebrania Kościołowi „Caritasu”, podpisania „Porozumienia między Państwem i Kościołem”, usunięcia administratorów Apostolskich z Ziem Zachodnich i Północnych, pierwsza podróż do Rzymu i spotkanie z Piusem XII. Wiemy zaś, iż wiele z nich miało bardzo bezpośredni związek z trudnymi losami Kościoła Wrocławskiego w tamtym czasie.

Lektura osobistych notatek prymasa Wyszyńskiego wiele uczy o historii Kościoła w Polsce w jego najtrudniejszych, powojennych latach. Ukazuje także rolę Księdza Prymasa jako bezkompromisowego obrońcę Kościoła i praw człowieka właściwie osamotnionego – i wobec władz państwowych, co oczywiste, ale i w samym Kościele – w tej posłudze. Jego dzienniki obejmują wszak okres, gdy daleko jeszcze było do uznania jego wielkości. To był czas dopiero jej budowania i zapiski owe są tego procesu wymownym świadectwem. Dziś, gdy ich autor określany jest w Kościele mianem Sługi Bożego, a poza Kościołem traktowany jest w zasadzie powszechnie jako bohater narodowy, jego dzienniki nabierają wyjątkowego znaczenia. Są bowiem nie tylko ważnym źródłem historycznym dotyczącym Kościoła w Polsce, ale wiele mówią i o samym ich autorze, który potrafił służyć Kościołowi z kompetencją i bezkompromisowością świadczącą nie tylko o jego zdolnościach dyplomatycznych, które potwierdziła historia, ale i o osobistym oddaniu się sprawie Ewangelii, której służył w sposób prowadzący go w perspektywie nadprzyrodzonej do świętości, o której ogłoszenie przez Kościół stale się modlimy i na którą czekamy.


Kard. Stefan Wyszyński, Pro memoria. Zapiski z lat 1948-1949 i 1952-1953, Wydawnictwo im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego „Soli Deo”, Wydawnictwo Księży Pallotynów „Apostolicum”, Warszawa 2007, ss. 736. Książka jest do nabycia m.in. w Księgarni Archidiecezjalnej we Wrocławiu.