Październik 2001

Mroczny dzień w dziejach ludzkości


Ofiary światowego terroru


Nauczanie społeczne Prymasa Tysiąclecia
Janusz Zabłocki

Legenda o Świętej Jadwidze
ks. Antoni Kiełbasa SDS

Przybytek Niebieski
Marek Perzyński

Najważniejsza - praca w parafiach
Andrzej Sujka

Czy naprawdę wina?
Anna Maria Teresa

Nowy etap procesu beatyfikacyjnego Sługi Bożego Ks. Roberta Spiskego
Ks. Michał Machał

Musica sacra - Musica profana
Daniel Zapała

Budowniczy świątyń Pańskich
ks. Piotr Nitecki

Homiliarz księdza Michalca
Maria Lubieniecka




Strona główna

Archiwum

Legenda o Świętej Jadwidze
ks. Antoni Kiełbasa SDS


Wielkim osiągnięciem wydaw-niczym w Polsce jest ponowne wydanie przez Wydawnictwo Dolnośląskie we Wrocławiu w 2000 r. "Legendy o św. Jadwidze", znanej pod nazwą "Kodeksu hornigowskiego". Należy on do najobszerniej-szego zestawu tekstów jadwiżańskich przełożonych z języka łacińskiego przez anonimowego tłumacza na ję-zyk niemiecki (w jego średnio-wschodnioniemieckiej odmia-nie), na zlecenie Antoniego Horniga w 1451 r.

"Legenda" zawiera podobiznę rękopisu (reprint), transkrypcję i przekład na nowowysoko-niemiecki oraz tłumaczenie na język polski. Rękopis, odpisy, przekłady wraz z objaśnieniami obejmują 751 stron. Książka jest wydana na kredowym papierze, w białej skórzanej, tłoczonej oprawie. Nakład wynosi 1200 egzemplarzy; do sprzedaży jest przeznaczonych 1050 sztuk. Tłumaczenie nie-mieckie i opracowanie edytorskie pochodzi od Trude Ehlert, przekład polski przygotował Jerzy Łukosz; naukowego opracowania tekstów wraz z napisaniem posłowia podjął się Wojciech Mrozowicz.

Numer pierwszy "Legendy" otrzymał w dniu 25 lipca 2001 r. papież Jan Paweł II z rąk specjalnej delegacji w osobach JE ks. kard. Henryka Gulbinowicza, prof. Jana Waszkiewicza - marszałka województwa dolnośląskiego, Grzegorza Romana z zarządu województwa i Andrzeja Adamusa - dyrektora Wydawnictwa Dolnośląskiego. Odbyło się to w roku 800-lecia objęcia rządów przez księcia Henryka Brodatego.

"Kodeks hornigowski" w warstwie tekstowej nawiązuje do zaginionego rękopisu wykonanego w końcu 1380 r. dla księcia Ruperta z Legnicy. Pośrednio jest on zależny od "Kodeksu Lubińskiego" z 1353 r. Polskie tłumaczenie tego "Kodeksu" ukazało się we Wrocławiu w 1993 r. pt. "Legenda świętej Jadwigi", z okazji 750-lecia śmierci Patronki Śląska.

Kim był Antoni Hornig, fundator "Kodeksu"? Należał do najwybitniejszych XV-wiecznych przedstawicieli bogatej patrycjuszowskiej wrocławskiej rodziny Hornigów. Przybyła ona w drugiej połowie XIV w. z Norymbergi i z początkiem XV w. uzyskała prawa mieszczańskie. Dzięki zamożności rodzina ta miała we Wrocławiu duże wpływy; od 1423 r. stale była obecna we władzach miejskich. A. Hornig cieszył się zaufaniem wrocławskiego mieszczaństwa i od 1441 r. aż do śmierci (20 X 1464), z niewielkimi przerwami, był członkiem raz ławy - raz rady miejskiej Wrocławia.

Co skłoniło A. Horniga do zamówienia nowego kodeksu o św. Jadwidze? Odpowiedzi należy szukać w sytuacji politycznej środkowowschodniej Europy. Państwa w tej części kontynentu odczuwały bezpośrednie zagrożenie ze strony Turków osmańskich, kolejne zaś próby przeciwstawienia się im okazały się nieskuteczne. Klęska połączonych sił polsko-węgierskich i śmierć króla polskiego Władysława III Warneńczyka w bitwie pod Warną 10 XI 1444 r., porażka wojsk węgiersko-albańskich

w bitwie na Kosowym Polu 17 X 1448 r., utwierdzanie się panowania osmańskiego na Bałkanach, i coraz trudniejsza sytuacja Cesarstwa Bizantyjskiego odbijały się echem lęku i strachu w chrześcijańskiej Europie, gdzie odnawiano hasła krucjaty antytureckiej. O zagrożeniu tureckim głośno też było na Śląsku, jako części czesko-węgierskiego władztwa. Ta sytuacja zwróciła uwagę na kult św. Jadwigi, której syn - Henryk Pobożny - w dniu 9 IV 1241 r. zginął w walce z Tatarami (też poganami). W św. Jadwidze widziano patronkę w akcji przeciw zagrożeniu tureckiemu. Należy jeszcze dodać, że w latach 1453-1454 we Wrocławiu działał wybitny kaznodzieja św. Jan Kapistran. W jego kazaniach pojawiały się akcenty antytureckie, które zmobilizowały wrocławian do uczestnictwa w wyprawie przeciw Turkom pod Belgrad w 1456 r. Z obecnością św. Jana Kapistrana we Wrocławiu wiążemy powstanie kościoła i klasztoru na Nowym Mieście, gdzie znalazł się tryptyk z przedstawieniami żywota św. Jadwigi. Tak więc fundator "Kodeksu hornigowskiego" dokonał pewnej adaptacji kultu św. Jadwigi do nowej sytuacji politycznej.

Nie możemy zapominać o motywacji dewocyjnej. Czytamy w kolofonie "Kodeksu", że do jego powstania doszło "ku chwale świętej Jadwigi", a także "w podzięce oraz ku poprawie wszystkim wiernym, którzy będą go czytać lub słuchać w dobrej wierze". Należy to dzieło traktować jako oryginalny przejaw późnośredniowiecznej pobożności mieszczańskiej.

"Kodeks" znajdował się w rękach rodziny Hornigów do drugiej połowy XVII w. Później przeszedł w ręce cesarskiego rajcy Wilhelma von Wirz und Burg, aż wreszcie trafił do biblioteki klasztoru franciszkańskiego pw. św. Doroty we Wrocławiu. Po sekularyzacji zakonów w 1810 r. wzbogacił on zbiory powstającej właśnie Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Oznakowany jest sygnaturą: IV F 192; mimo zniszczeń dokonanych we Wrocławiu w czasie II wojny światowej, jest on nadal w posiadaniu tej biblioteki.

W "Kodeksie hornigowskim" znajdują się następujące teksty: Żywot Większy i Mniejszy Świętej Jadwigi, Modlitwa Autora Żywotów Świętej Jadwigi, Bulla Kanonizacyjna Papieża Klemensa IV, Kazanie Papieża o Świętej Jadwidze, List Mikołaja z Poznania o Świętej Jadwidze do księcia brzeskiego Ludwika I oraz wierszowane modlitwy do Świętej Jadwigi.

Z przeglądu treści zawartej w wydanym "Kodeksie" wynika, że ma on największą liczbę utworów jadwiżańskich zebranych w średniowiecznym rękopisie. Dzięki nim czytelnik otrzymuje najpełniejszy z możliwych w XV w. obraz św. Jadwigi, obejmujący komplet danych biograficznych oraz informacje stanowiące podstawy jej kultu.

Wysoki poziom artystyczny reprezentują zdobienia, a więc miniatury wykonane przez trzech malarzy śląskich. Oprócz miniatury Chrystusa ukrzyżowanego i herbu rodziny fundatora, na uwagę zasługuje 60 półstronicowych rysunków piórkiem przedstawiających legendę o św. Jadwidze. Ilustracje dość ściśle korespondują z tekstem Żywota większego. Inną cechą tej ikonografii jest ożywianie mieszkańców Śląska, których życie codzienne, pełne realistycznych szczegółów, stanowi tło dla działalności księżnej Jadwigi. Ważne miejsce w cyklu zajmują przedstawienia dotyczące Bitwy legnickiej z 1241 r., o której w tekście są tylko dwie wzmianki. Miniatury w sposób niezależny wzbogacają zapisany tekst.

Zaprezentowane przez Wydawnictwo Dolnośląskie dzieło stanowi nie tylko wysokiej rangi zabytek XV-wiecznej śląskiej sztuki książki, lecz także oryginalny przejaw niemieckojęzycznej kultury literackiej Śląska oraz kultury artystycznej tego regionu. Jest ono świadectwem rozwoju kultu św. Jadwigi, który w tamtych czasach odgrywał też rolę polityczną. Dalszą obecność "Kodeksu hornigowskiego" można dostrzec w powstaniu tablicy-tryptyku w kościele św. Bernardyna we Wrocławiu czy też fresków w kościele św. Barbary oraz w drukowanej w wersji niemieckiej "Legendzie o św. Jadwidze" z 1504 r., we wrocławskiej oficynie Konrada Baumgartena. Obecne wydanie "Kodeksu" w wersji niemieckiej i polskiej zawiera w sobie szczególny aspekt pojednania narodowego, którego patronką aktualnie jest św. Jadwiga Śląska. Hagiografia polska otrzymała - oprócz wydania "Legendy świętej Jadwigi" w 1993 r. - drugie, obszerniejsze dzieło, obejmujące tekst oryginalny i tłumaczenia, co przyczyni się do rozwoju kultu Patronki Śląska i pojednania międzynarodowego.

ks. Antoni Kiełbasa SDS