Czerwiec-lipiec 2004

Nowi kapłani naszych diecezji

Edyta Stein o kobiecie
Jacek Kiciński CMF

25 lat kapłaństwa ks. bp. Edwarda Janiaka

Duszpasterz w mundurze
Rozmowa z księdzem prałatem płk Sławomirem Żarskim

Wytańczyć i wyśpiewać swoją wiarę
Bożena Rojek

Całkowity dar z siebie
Grzegorz Gac

Książę idzie do nieba
Juliusz Woźny

Kardynał Prymas August Hlond a Dolny Śląsk (1945-1948)
Tomasz Serwatka

Powrót Ojca
Barbara Lekarczyk-Cisek

Św. Florian w Europie i we Wrocławiu
Jan Jóźków

Odwieczne pytania
Danuta Brodzińska

Czy historia ma sens?
Jan Wikiera

Monografia milenijna dziejów Kościoła śląskiego we wczesnym średniowieczu
Ks. Tomasz Błaszczyk




Strona główna

Archiwum

Czy historia ma sens?
Jan Wikiera



Czytając książki historyczne, niejednokrotnie stawiamy sobie pytanie, czy to wszystko ma sens, czy w dziejach da się uchwycić prowadzącą do jakiegoś celu logikę. Jeżeli udzielimy sobie odpowiedzi negatywnej, to znajdziemy się na prostej linii do życiowego pesymizmu: skoro w historii nie da się uchwycić celowości, czegoś co sprawia, że warto żyć i działać, że istnienie pokoleń minionych, a tym samym i nas samych znajduje się w ciągu jakiejś logiki, to czy warto żyć, czy warto cokolwiek? Odwrotnie – jeżeli zaczniemy w historii szukać sensu, jeżeli przebijemy się przez gąszcz wydarzeń i procesów historycznych odszukując w nich dziejową logikę, tym samym w swoim życiu zaczniemy dostrzegać elementy jakiegoś planu.

Powyższymi kwestiami od bardzo dawna zajmowało się wielu uczonych, którzy na najróżniejsze sposoby poszukiwali w dziejach sensu. Problemem tym zajął się zupełnie niedawno również wrocławski historyk, profesor Mieczysław Pater, który podjął próbę własnej refleksji o sensie dziejów, które, jak stwierdził we wstępie, interesowało go od dawna. Publikacja nie nosi przy tym charakteru systematycznego, nie jest ani książką teologiczną, ani historyczną, ani filozoficzną. Gdyby na rozważania profesora Patera patrzeć oczyma zawodowca w każdej z tych trzech dziedzin wiedzy, okazałoby się, że jest to jednak książka niezwykle wartościowa. Pisał ją zawodowy historyk, który w swym zawodzie poszukiwał prawdy, a tym samym musiał stawiać sobie pytania natury ogólnej. Stąd podniesione w książce kwestie: zmagania o sens dziejów, historyk wobec prawdy historii, fakt historyczny i prawda historii, sens dziejów w perspektywie zwyczajów, legend i mitów, sens dziejów w wymiarze cywilizacji, kultury, religii i polityki, zagadnienia wolności jednostki w społeczeństwie, życia społecznego, które ma służyć człowiekowi, eschatologii dziejów, wreszcie autor nie uniknął prób odpowiedzi na pytanie o trwanie przeszłości w teraźniejszości, wreszcie podniósł intrygującą kwestię historii i miłości.

Wartość książki polega więc przede wszystkim na tym, że historyk, pisząc o historii, widzi w niej ingerencję woli Bożej, która również nadaje dziejom ludzkim sens. Autor podejmuje polemikę z wszystkimi tymi nurtami myślowymi, które przede wszystkim stwierdzają brak celowości w dziejach, co prowadzi do instrumentalizacji nauki historycznej w stronę jej służby aktualnie będącym u władzy nurtom politycznym, a to z kolei pogłębia ogólną niechęć do tej dziedziny wiedzy, gdyż nikt nie lubi nauki bezsensownej. Wreszcie patrząc z perspektywy zdroworozsądkowej, profesor Pater zwalcza powstałe w przeciągu ostatnich kilkuset lat mity, które przeciwstawiając naukę wierze sprawiały, że ta pierwsza zastępowała tę drugą, tym samym wpędzając się w obłęd, którego skutki odczuwamy do dziś dnia, choćby poprzez niemożność określenia dobra, powodującą nieład w życiu społecznym.

Wszystkie te rozważania o kryzysie ludzkiej mentalności byłyby jednak mocno niepełne, gdyby autor nie udzielił jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, gdzie właściwie kryje się sens dziejów. Odpowiedź ta jest prosta, choć w ustach naukowca zdaje się być niezwykle odważna: Jezus Chrystus jest prawdą uniwersalną i ponadhistoryczną, On jednoczy ludzkie dzieje w całość i On sprawia, że, "interesujemy się" przeszłością. Jesteśmy z przeszłością i przyszłością związani jedną prawdą. Chyba tak się przejawia prawda o świętych obcowaniu w perspektywie ludzkiej historii. Takie spojrzenie na dzieje broni nas przed antyświadectwem i antywiernością, bo sprzeciwia się antyprawdzie. Zawierająca się w niej groza winna skłaniać nas do dostrzegania i doceniania w przeszłości wartości duchowych i piękna duchowego".

M. Pater, Rozważania o sensie dziejów, Wrocław 2003, s. 231.