Maj 2010

Sługa Prawdy, która daje wolność
Ks. Piotr Nitecki

Czy tylko raz w roku?
Ks. Piotr Mrzygłód

Złoty obrus i cenne zasłony
Adam Kwaśniewski

Poznawanie Ewangelii obowiązkiem ochrzczonych
Estera Ryczek

110 lat u św. Karola Boromeusza
Krzysztof Bramorski

Złoty jubileusz kapłaństwa ks. Władysława Mszala
Ks. Antoni Kiełbasa

Matka Boża św. Maksymiliana
Krzysztof Kunert

Działania resortu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec kurii diecezjalnych i episkopatu Kościoła Katolickiego
Marta Szymańska

Jak przekładać kult maryjny na życie codzienne?
Z o. Bogdanem Waliczkiem OSPE rozmawia Bożena Rojek

Jubileusz księdza Kardynała


Pomóż powodzianom!
Krzysztof Kunert

Strona główna

Archiwum

Działania resortu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec kurii diecezjalnych i episkopatu Kościoła Katolickiego
Marta Szymańska


W rzeczywistości historycznej Polski po II wojnie światowej Kościół rzymskokatolicki uznawany był przez kolejne rządy komunistyczne za wroga ideologicznego numer 1. Praktycznym przejawem obowiązywania tej tezy była antykościelna polityka państwa, które w swych działaniach zmierzało do marginalizacji znaczenia Kościoła w życiu publicznym i wykluczenia jego wpływu na społeczeństwo. Realizując wspomniane cele, rządzący wykorzystywali wszelkie dostępne instrumenty sprawowania władzy. Główną jednak ich siłą w walce z Kościołem był aparat bezpieczeństwa, w ramach którego od początku komunistycznych rządów w Polsce, aż do lipca 1990 r. istniały piony zajmujące się Kościołem i pełnioną przezeń misją.

Wśród wydanych pod koniec ubiegłego roku nakładem Instytutu Pamięci Narodowej – KŚZpNP monografii na uwagę zasługuje książka „Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce”. Ta, powstała pod redakcją Adama Dziuroka, publikacja jest zbiorem 17 artykułów. Ich autorzy, będący pracownikami IPN oraz reprezentujący inne ośrodki naukowo-badawcze, przedstawiają szeroki zakres działań służb bezpieczeństwa komunistycznych władz wobec biskupów i 13 diecezjalnych kurii w Polsce w latach 1945-1989. Chociaż nie uwzględniono wszystkich diecezji w kraju, artykuły prezentują szeroką skalę działań, jakimi posługiwały się UB/SB wobec „kierowniczych gremiów Kościoła”, m.in. w odniesieniu do kurii w Białymstoku za rządów bp. Henryka Gulbinowicza w latach 1970-1975 (artykuł Krzysztofa Sychowicza) oraz wobec kurii Administracji Apostolskiej Dolnego Śląska, której rządcą w latach 1951-1956 był przysposobiony do sprawowania tej funkcji przez organa bezpieczeństwa wikariusz kapitulny ks. Kazimierz Lagosz (artykuł Stanisława A. Bogaczewicza).

Napisany przez Adama Dziuroka wstęp wprowadza czytelnika w zagadnienie struktury, organizacji i metod pracy oraz technik operacyjnych, którymi posługiwały się rozbudowywane ciągle w okresie komunistycznych rządów w Polsce tzw. „wyznaniowe” piony aparatu bezpieczeństwa. Jednocześnie wskazano w nim na, przeprowadzane z biegiem lat i zależne od bieżącej sytuacji społeczno-politycznej, zmiany priorytetów działań i wytyczanych celów oraz zasad ewidencjonowania dokumentacji, gromadzonej w odniesieniu do Kościoła – zwłaszcza jego centrów decyzyjnych oraz rządców diecezji i administracji apostolskich.

Poszczególne artykuły w wyrazisty sposób uwidaczniają szczegóły podejmowanych wobec kurii i rządców kościelnych przedsięwzięć. Ich skala i nasilenie oraz agresywny charakter operacyjno-agenturalnych działań udokumentowane w zachowanych archiwaliach, ujawniają prawdziwe cele i zamierzenia polityki wyznaniowej władz Polski Ludowej. Ukierunkowana ona była na pełną kontrolę i wpływanie na działalność Kościoła oraz ograniczanie jego praw i praw ludzi wierzących, na rzecz kształtowania społeczeństwa ateistycznego.

Podejmowane zgodnie z wewnętrznymi instrukcjami działania „pionów wyznaniowych” aparatu bezpieczeństwa wobec kurii diecezjalnych oraz biskupów i wikariuszy kapitulnych przewidywały szeroko zakrojone akcje rozpracowywania i werbunku księży, zwłaszcza sprawujących wysokie funkcje kurialne oraz zatrudnionych w kuriach pracowników świeckich i siostry zakonne. Przedsięwzięcia te miały na celu gromadzenie informacji o działalności kurii, relacjach między duchowieństwem parafialnym a kurią, atmosferze panującej wśród pracowników kurii, o inicjatywach duszpasterskich Kościoła polskiego i stosunkach panujących między hierarchami oraz rozpoznania relacji Episkopatu Polski ze Stolicą Apostolską. Rozbudowywana ciągle sieć agenturalna, ukierunkowana na inwigilację i rozpracowanie szeroko pojmowanych środowisk kościelnych, w tym kurii, działała intensywnie do końca lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. W publikacji ujawniono liczne dane o agenturze, pozyskanej do realizacji tego typu zadań.

W akcjach rozpracowania i gromadzenia informacji o kuriach diecezjalnych i rządcach kościelnych resort bezpieczeństwa przeprowadzał również kontrolę – perlustrację korespondencji oraz stosował na dużą skalę środki techniki operacyjnej w postaci podsłuchu telefonicznego (PT) oraz podglądu fotograficznego (PF). W latach sześćdziesiątych standardem stało się zakładanie w pomieszczeniach kurialnych, mieszkaniach biskupów tzw. podsłuchu pokojowego (PP).

Powstała, w ramach projektu badawczego Instytutu Pamięci Narodowej ,,Aparat bezpieczeństwa w walce z Kościołem i wolnością wyznania”, monografia w wyraźny sposób wskazuje na skalę oraz różnorodność metod i środków działań operacyjnych, którymi aparat bezpieczeństwa posługiwał się wobec kurii. Wbrew ogólnym instrukcjom wydawanym przez centrum decyzyjne UB/SB, działania podejmowane przez struktury terenowe miały różny charakter w poszczególnych regionach kraju.

Omówiona publikacja wnosi niewątpliwie cenny i ważny wkład w poznanie powojennych dziejów Kościoła katolickiego w Polsce. Stanowi ona jednocześnie istotne uzupełnienie i poszerzenie wiedzy o trudnych dla Polaków czasach, monopolu i ingerencji państwa we wszystkie sfery życia społeczeństwa i jednostki, w tym sfer najbardziej intymnych dotyczących sumienia i przekonań religijnych. Te względy pozwalają sądzić, iż książka przyjęta zostanie z zainteresowaniem przez szeroki krąg czytelników.


Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, red. Adam Dziurok, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2009, ss. 480.