„ŚLĄSKA SYKSTYNA” – ŚREDNIOWIECZNA PERŁA NA MAPIE ARCHIDIECEZJI WROCŁAWSKIEJ
Kościół św. Jakuba Apostoła w Małujowicach
3 lutego br. Prezydent Andrzej Duda wręczył proboszczowi parafii
pw. św. Jakuba Apostoła w Małujowicach dokument potwierdzający wpisanie
kościoła parafialnego na listę Pomników Historii, których w Polsce jest 123.
PIOTR KACZMAREK
Małujowice
Wnętrze kościoła pw. św. Jakuba Apostoła w Małujowicach
AGATA COMBIK /FOTO GOŚĆ
Małujowice to niewielka miejscowość położona ok. 6 kilometrów na południowy wschód od Brzegu przy drodze w kierunku Strzelina. Obecnie jest to teren województwa opolskiego, powiatu brzeskiego i gminy Skarbimierz.
Zaginiony dokument
Wieś wspomniana została po raz pierwszy w dokumencie księcia Henryka IV Probusa (książę wrocławski w latach 1270–1290), w którym władca Śląska odnowił zaginiony w nieznanych okolicznościach przywilej lokacyjny dla Małujowic, wystawiony przez jego ojca księcia Henryka III Białego (rządził w latach 1248–1266). Zgodnie z omawianym aktem wieś miała zostać lokowana na prawie niemieckim z zapewnieniem wystawienia kościoła i przeznaczeniem dwóch łanów ziemi na rzecz utrzymania parafii i plebana.
Omawiając początki miejscowości, należy odnieść się do onomastyki. Dawny śląski językoznawca podejmujący badania nad nazewnictwem miejscowości, Heinrich Adamy, uznał pierwotną nazwę miejscową „Malewicz” za polską, oznaczającą „Małą Wieś” (Kleindorf).
Święta przestrzeń
Kościół parafialny, obecnie pw. św. Jakuba Apostoła, według tradycji i analizy architektonicznej mógł zostać wzniesiony w połowie XIII w. W datacji tego obiektu sakralnego należy odwołać się do wspomnianych powyższej źródeł pisanych. Historycy architektury uważają, że jednonawowy kościół z emporą oraz dwuprzęsłowym prezbiterium budowany był w trzech etapach. Ważnym dokumentem dla tutejszej parafii jest poświadczenie aktu poświęcenia kaplicy pw. NMP i św. Jakuba Ap., dokonanego przez biskupa wrocławskiego Henryka z Wierzbnej 21 września 1315 r. Powyższe źródło ma zasadnicze znaczenie dla obecnego wezwania kościoła w Małujowicach.
Z badań ks. Stanisława Wróblewskiego, podejmującego problematykę patrociniów na Śląsku w średniowieczu, wynika, że pierwotnie kościół nosił wezwanie Wszystkich Świętych, o czym świadczy tematyka malowideł w jego wnętrzu. Potwierdza to również znane opracowanie struktury ewangelickich kościołów i parafii na Śląsku. Zmiana wezwania nastąpiła po II wojnie światowej, gdy kościół został przywrócony do kultu katolickiego. Przyjęcie tytułu dla kościoła, po zniszczonej wspomnianej XIV-wiecznej kaplicy, stało się wyrazem katolickiej ciągłości historycznej przerwanej po wiekach oraz kultu jednego z najważniejszych apostołów, odgrywającego niezwykłą rolę w budowaniu średniowiecznej pobożności wiernych.
Freski zdobiące ściany małujowickiego kościoła pochodzą z XIV i XV w. i przedstawiają sceny biblijne zaczerpnięte zarówno ze Starego, jak i z Nowego Testamentu, tworząc motyw znany w historii sztuki jako Biblia Pauperum – „Biblia Ubogich”. W czasach średniowiecza, kiedy to mało kto miał możliwość edukacji i kształcenia, nawet tego podstawowego, na ścianach kościołów przedstawiano graficznie to, co zostało opisane w Biblii. Czyniono to, aby ludzie, którzy wtedy w większości nie potrafili czytać i pisać, mieli możliwość czerpania wiedzy o Bogu i wszystkim tym, co zostało opisane w Piśmie Świętym, na podstawie fresków, które oglądali, przychodząc do świątyni. Kościół w Małujowicach posiada jeden z najbogatszych w Polsce zbiorów gotyckich polichromii. Uzyskał on przydomek „śląska Sykstyna” za sprawą jednego z malowideł, przedstawiającego scenę Sądu Ostatecznego.
To samo wydarzenie jest przedstawione na fresku znajdującym się w centralnym miejscu watykańskiej Kaplicy Sykstyńskiej, w której dokonywany jest m.in. wybór nowego papieża. Ponadto wnętrze świątyni zdobi drewniany strop z XVI stulecia, składający się z 600 desek ozdobionych w ornamenty roślinne i zwierzęce. Malowidła ścienne znajdują się również na strychu kościoła, gdzie zostały odkryte w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku.
Niezwykle cennym elementem architektonicznym kościoła jest znajdujący się w wejściu do kościoła gotycki portal z tympanonem, gdzie wyrzeźbione są m.in. sceny ukoronowania Najświętszej Maryi Panny, nawiedzenia św. Elżbiety przez Maryję, a także pokłonu trzech króli. Świątynia i teren wokół niej są otoczone kamiennym murem datowanym na XV w. „Śląska Sykstyna” jest najważniejszym punktem na szlaku polichromii brzeskich, który wytyczono w 1997 r. Liczy on ponad 50 kilometrów i prowadzi przez wszystkie miejsca w Brzegu i jego okolicach, w których znajdują się polichromie. Poza kościołem św. Jakuba w Małujowicach są to jeszcze: kościół św. Mikołaja w Brzegu, kościół w Krzyżowicach, Obórkach, Pogorzeli i Strzelnikach. W miejscach tych znajdują się gotyckie polichromie, jednak na szlaku można zobaczyć również malowidła ścienne z okresu baroku, które znajdują się w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego w Brzegu i kościele w Łosiowie. Warto zauważyć, że jeszcze w kilku innych kościołach na szlaku polichromie są, ale znajdują się pod tynkiem i są niewidoczne.
Bitwa
W historii Małujowice są znane z wydarzenia, jakie miało miejsce 10 kwietnia 1741 r. – bitwy pod Małujowicami. Bitwa ta była jednym ze starć zbrojnych I wojny śląskiej (1740–1742) pomiędzy wojskami austriackimi dowodzonymi przez gen. Wilhelma Reinharda von Neipperga a wojskami pruskimi, na czele których stał król Fryderyk II Wielki. Bitwa ta zakończyła się zwycięstwem Prusaków, którzy choć nie ponieśli klęski, doznali nieco większych strat niż przeciwnicy. Bitwa pod Małujowicami jest jednym z najbardziej pamiętnych i kluczowych dla historii wydarzeń na ziemiach śląskich.
Parafia w Małujowicach
Kościół w Małujowicach od pierwszej połowy XVI w. aż do zakończenia II wojny światowej i odzyskania Śląska przez Polskę był w rękach ewangelików, po czym znów stał się katolicki. Obecnie jest on kościołem parafialnym parafii św. Jakuba Apostoła. Poza Małujowicami w skład parafii wchodzą jeszcze trzy miejscowości: Psary – z kościołem filialnym pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, Gać – z kościołem filialnym pw. Podwyższenia Krzyża Świętego oraz Maszków – z kaplicą mszalną pw. Matki Bożej Różańcowej.
Po wojnie urząd proboszcza w parafii sprawowali następujący kapłani: ks. Ludwik Wittek (1959–1968), ks. Stanisław Socha (1968–1972), ks. Stanisław Bienia (1972–1973), ks. Antoni Majcherek (1973–1984), ks. Jarosław Czarny (1984–1987), ks. Zbigniew Stefaniak (1987–1991), ks. Stefan Gudzowski (1991–1994), ks. Anatol Sahajdak (1994–2000) oraz ks. Andrzej Paszyński (2000–2015). Od 2015 r. funkcję proboszcza pełni ks. Mieczysław Tomasz Sałowski. W 2016 r. abp Józef Kupny Metropolita Wrocławski podniósł kościół w Małujowicach do rangi sanktuarium diecezjalnego św. Jakuba. Jest on wpisany także do rejestru zabytków województwa opolskiego.
Unikatowy, bogato dekorowany sufit składający się z 600 desek
ANDRZEJ KERNER/FOTO GOŚĆ
