Teologiczne uzasadnienie kultu relikwii

Już w ewangeliach odnajdujemy informacje, że ludziom spotykającym się z Chrystusem
zależało niejednokrotnie chociaż na dotknięciu Jego szat. Kobieta cierpiąca na krwotok
mówiła: „Żebym się choć Jego płaszcza dotknęła, a będę zdrowa” (Mt 5, 28).
W jakiś sposób właśnie w tym wydarzeniu można upatrywać
genezy katolickiego kultu relikwii, a nawet jego teologicznego uzasadnienia.

PAWEŁ BEYGA

Wrocław

Grób papieża św. Jana XXIII
w Bazylice św. Piotra w Rzymie

ROMAN KOSZOWSKI/FOTO GOŚĆ

Chora kobieta bowiem nie dotykała się płaszcza Jezusa dlatego, że wierzyła w uzdrawiającą moc tkaniny. Chodziło tutaj o upartą, wytrwałą wiarę w to, że tylko Chrystus może dokonać cudu uzdrowienia.
Nieprzypadkowo ewangelista zanotował, że kobieta „wiele przecierpiała od różnych lekarzy i całe swe mienie wydała, a nic jej nie pomogło, lecz miała się jeszcze gorzej” (Mt 5, 25). Biorąc pod uwagę te okoliczności, chęć dotknięcia się płaszcza nie dziwi.
Także w chwili odkrycia przez Piotra i Jana pustego grobu Chrystusa ewangelista zanotował: „Ujrzał i uwierzył” (J 20, 8). Co takiego zobaczył Jan? Całun, płótna – cichych świadków zmartwychwstania. Nie jest przypadkiem, że całun – zwany turyńskim – jest dzisiaj jedną z najpopularniejszych relikwii chrześcijaństwa. Wielu ludzi jak Jan u grobu – chce zobaczyć i uwierzyć.
Relikwie wydają się jednak dzisiaj już echem przeszłości, czymś, co trąci o magiczne rozumienie wiary, a nawet pojawiają się głosy, że to „kult kosteczek”.
Jak jest naprawdę? Czy relikwie to jakiś katolicki zabobon? I wreszcie, czy coś by się stało, gdyby relikwii nie było już na mapie chrześcijaństwa?
Co to są relikwie?
Słowo relikwia pochodzi z łacińskiego reliquiae, czyli dosłownie cząsteczki, resztki, pozostałości. Relikwie będą zatem drogimi dla chrześcijan przedmiotami lub fragmentami ciała.
Same relikwie można podzielić na kilka rodzajów. Pierwszy z nich to części ciała osób świętych, czyli kości, włosy lub – jak w przypadku Antoniego z Padwy – język. Po zakończeniu procesu kanonizacyjnego, a przed samą kanonizacją otwiera się groby kandydatów na świętych i pobiera się fragmenty ciała, najczęściej kości lub włosy. Drugi rodzaj relikwii to przedmioty używane przez błogosławionych oraz świętych.
Najczęściej są to „pobożne” rzeczy, takie jak różańce, modlitewniki, obrazki. W przypadku papieży i biskupów może to być na przykład pierścień biskupi, a w przypadku osób świeckich obrączka. Taki rodzaj relikwii można coraz częściej spotkać w kościołach.
Wypierają one w pewien sposób relikwie pobierane z ciała świętego lub błogosławionego. Wreszcie, trzeci rodzaj relikwii to te, które powstały przez potarcie materiału o relikwie z ciała. Czasami może dziwić fakt, że w średniowieczu istniało na przykład trzydzieści gwoździ z krzyża Pana Jezusa. Fałszerstwo? Niekoniecznie, ponieważ za relikwię uznawano także identyczną kopię oryginału. Współcześnie odchodzi się od tego trzeciego rodzaju relikwii.
Warto w tym miejscu wspomnieć o jeszcze jednej szczególnej relikwii, a więc relikwii Ciała Pańskiego. Oczywiście uznając zmartwychwstanie Pańskie, trudno mówić o ciele Chrystusa, które przecież wstąpiło do Ojca. Syn Boży również jako człowiek zasiada po prawicy Boga. W przypadku relikwii Ciała Pańskiego mowa o tzw. cudach eucharystycznych, np. we włoskim miasteczku Lanciano. W tamtejszym kościele przechowywany jest fragment mięśnia sercowego w stanie agonii, który miał w VIII wieku pojawić się w miejscu Hostii, gdy podczas Mszy św. kapłan zwątpił w realność obecności Chrystusa w Eucharystii. Nie jest to Komunia Święta, ale relikwia Ciała Pańskiego.
Teologia a relikwie
Istnieje wiele definicji teologii. Jedna z najprostszych mówi, że jest to rozumna refleksja nad Bożym Objawieniem. Zadaniem teologii jest również pomoc wierzącym w zrozumieniu wiary i oczyszczanie jej z niezdrowych, niewłaściwych naleciałości. Przede wszystkim relikwii nie można traktować na sposób magiczny. Fragmenty ciała świętych lub błogosławionych to nie przedmioty, które mają przynosić szczęście lub powodzenie. 

To nie do relikwii – czyli jakkolwiek by patrzeć do przedmiotów – chrześcijanin kieruje swoje prośby o wstawiennictwo, ale do świętego, który przebywa już w niebie.
Kult relikwii, czyli otaczanie ich szacunkiem, należy widzieć w kontekście wzywania wstawiennictwa świętych. Prawidłowego wzywania wstawiennictwa świętych uczy najlepiej liturgia Kościoła. Wybitny dominikanin Jacek Woroniecki mawiał, że liturgia jest nauczycielką każdej modlitwy, także prywatnej. Teksty liturgiczne, które są przeznaczone na wspomnienia Matki Bożej oraz innych świętych, nigdy nie zwracają się wprost do świętych lub błogosławionych. Zawsze modlitwa skierowana jest do Boga, który w życiu danego świętego ukazał cuda swojej łaski, miłosierdzie i dobroć. Modlitwa jest zatem zawsze prośbą, dziękczynieniem lub uwielbieniem skierowanym do Pana. Wstawiennictwo zaś świętych to prośba do osób już zbawionych o dołączenie się do naszej modlitwy.
Tak jak święci nie powinni nigdy przesłaniać Boga, tak relikwie nie powinny zastępować zdrowej modlitwy przez wstawiennictwo świętych. Relikwie mają pomagać wierzącym w Chrystusa w uświadomieniu sobie prawdy wiary o świętych obcowaniu (communio sanctorum). Katechizm Kościoła Katolickiego tak wyjaśnia tę prawdę: „Wierzymy we wspólnotę wszystkich wiernych chrześcijan, a mianowicie tych, którzy pielgrzymują na ziemi, zmarłych, którzy jeszcze oczyszczają się, oraz tych, którzy cieszą się już szczęściem nieba, i że wszyscy łączą się w jeden Kościół; wierzymy również, że w tej wspólnocie mamy zwróconą ku sobie miłość miłosiernego Boga i Jego świętych, którzy zawsze są gotowi na słuchanie naszych próśb” (KKK 962). Wiara jednak to rzeczywistość odbierana również zmysłowo. Relikwie przez wieki pomagały – i nadal wielu pomagają – w uświadomieniu sobie bliskości świętych. Można je porównać do fotografii bliskich, którzy już odeszli. Przechowujemy je, niektórzy nawet całują, ale przecież wiemy, że nie jest nam bliski kawałek papieru i farby, lecz osoby, które są uwiecznione na fotografii.
Relikwie dzisiaj?
Czy dzisiaj jest jeszcze miejsce na relikwie w racjonalnym, technicznym świecie? Czy też relikwie raczej ośmieszają już chrześcijaństwo? Na te pytania nie ma prostej odpowiedzi. Z pewnością relikwie nie fascynują już tak jak w wiekach średnich i nie sprawiają, że pojawiają się współcześnie Lutrowie, którzy je krytykują z pasją. Relikwie są jednak wciąż obecne w chrześcijańskim krwiobiegu. Być może wiele „pobożnych uszu” będzie urażonych, ale chrześcijaństwo nic by nie straciło, gdyby… relikwii nie było. Wiara – na dłuższą metę – relikwii nie potrzebuje, jednak mogą one przypominać dyskretnie o bodaj jednej z najbardziej istotnych prawd wiary, czyli o powszechnym zmartwychwstaniu umarłych. To, że ciała świętych otacza się szacunkiem, całuje i okadza to liturgiczne przypomnienie, że ciało nie jest tylko „opakowaniem” dla duszy. Ciało będzie miało swoje znaczenie także w przyszłym życiu, po zmartwychwstaniu umarłych. Chrześcijaństwo podpowiada, że cmentarze będą kiedyś puste, a ciała na powrót połączą się z duszami. Wskazuje na to ciało zmartwychwstałego Pana. Jezus znikał uczniom z oczu, nie rozpoznawali Go, ale dał się przecież dotknąć Tomaszowi i jadł z uczniami po Zmartwychwstaniu. Jego ciało było to samo, ale nie takie samo. Właśnie w takiej perspektywie należy widzieć relikwie. Zachowując zdrowy rozsądek, trzeźwość umysłu i umiar, relikwie mogą pomagać w zrozumieniu prawd wiary. Mogą pomagać w modlitwie, w skupieniu, ale nie powinny stać się czymś sensacyjnym, obliczonym na wywołanie poruszenia. Wiara i modlitwa zawsze rodzą się bowiem w ciszy, a nie w atmosferze hałasu i cudowności.