Na tropie relikwii księcia Henryka Pobożnego

Największym zainteresowaniem cieszą się szczątki i pamiątki pozostałe po osobach, których kult jest szczególnie żywy, a zatwierdzony przez autorytet Kościoła, przybiera formę liturgiczną, może rozszerzać się i owocować w zbiorowej i indywidualnej duchowości. Nic zatem dziwnego, że instytucja ta przykłada szczególną wagę do autentyczności relikwii, poddając wnikliwym i wielokierunkowym badaniom te z nich, których miejsce przechowania pozostawało przez dłuższy czas nieznane lub przyczyniło się do znaczniejszego zniszczenia cząstek.
Warto przy tym wspomnieć, że odkrycie szczątków niejednego świętego, zwłaszcza męczennika, porzuconego przez oprawców bez należytego pochówku, możliwe było dzięki cudownemu ujawnieniu miejsca jego spoczynku, i to po wielu latach.
W poszukiwaniu prawdy o śmierci Henryka Pobożnego
Sprawa szczątków poległego w bitwie z Mongołami na Dobrym Polu w 1241 r. Henryka Pobożnego od kilku dekad rozgrzewa wyobraźnię amatorów historycznych sensacji, ale nabrała zupełnie innego wymiaru, gdy diecezja legnicka otworzyła w czerwcu 2021 r. proces beatyfikacyjny księcia. W tym przypadku rzecz idzie nie tylko o pozyskanie relikwii, które w przyszłości mogłyby zostać otoczone należną czcią wiernych. Badacze biografii syna św. Jadwigi pragnęliby przede wszystkim odsłonić pełną prawdę o okolicznościach towarzyszących jego śmierci, którą otacza tyleż mit historyczny, co niezgoda naukowców co do najważniejszych szczegółów tego tragicznego wydarzenia. Chcielibyśmy się dowiedzieć, czy piastowski władca zginął na skutek śmiertelnego ciosu zadanego w trakcie zmagań bitewnych pod Legnicą, czy też pojmany przez oprawców, zmuszany do aktu zaparcia się wiary chrześcijańskiej, w pełni świadomy swojej decyzji poddał się aktowi dekapitacji poza polem konfrontacji wojennej. Źródła historyczne nie dają pełnej odpowiedzi na te pytania i jest tych świadectw niewiele.
Jak dotąd, bezradni pozostają również archeolodzy, którzy bezskutecznie poszukują miejsca bitwy. W istocie, nie wiadomo na razie z całą pewnością ani gdzie, ani w jaki sposób zakończył życie Henryk Pobożny. Zainteresowanie osobą i kultem pobożnego Piasta nie słabnie, zatem i Kościół nie przestaje zadawać kluczowych pytań, inspirując historyków do kolejnych poszukiwań badawczych skupionych wokół sprawy męczeństwa księcia.
Legenda o bohaterskiej śmierci śląskiego Piasta
Nie zachowały się, niestety, żadne bezpośrednie relacje świadków przebiegu bitwy i śmierci Henryka Pobożnego. Według opowiadania, spisanego około 1247 r. przez posła papieskiego na dwór chana Gujuka, franciszkanina ukrywającego się pod inicjałem C. rodem z trudnej do zidentyfikowania miejscowości Bridia, często utożsamianej z opolskim Brzegiem, książę Henryk miał być pojmany przez wrogów w trakcie niespodziewanego odwrotu części chrześcijańskich hufców, a następnie wywleczony poza miejsce rozgrywki wojennej, obrabowany, poniżony i zmuszany do złożenia hołdu trupowi jakiegoś nieznanego bliżej, a poległego pod Sandomierzem wodza. Odmowa miała doprowadzić do zadania mu śmierci, choć C. de Bridia nie pisze wprost o ścięciu głowy, wspomina natomiast, że zabrano ją następnie i zawieziono do przebywającego na Węgrzech chana Batu, gdzie została porzucona pomiędzy wieloma podobnymi szczątkami. Przytoczony fragment Historii Tatarów jest uznawany za wiarygodny, choć już w średniowieczu, jako mniej przydatny do poznania natury ludów Azji, był słabo rozpowszechniony i raczej nieznany. W XIV wieku legenda o bohaterskiej śmierci śląskiego Piasta rozwijała się na dworze książąt brzeskich, tam też zlecono spisanie na nowo żywotu św. Jadwigi. Na umieszczonych w kodeksie ilustracjach znajdujemy rozwinięcie wielu wątków historii bitwy legnickiej, które przetrwały zapewne kilka dekad w narosłej wokół tego wydarzenia tradycji ustnej. Po raz pierwszy pojawia się tam scena obnoszenia głowy księcia umieszczonej na długim oszczepie wokół murów stołecznej Legnicy. Motyw ten podejmowany był następnie wielokrotnie w śląskiej sztuce gotyckiej, co świadczy o jego żywotności i pewnej roli w kształtowaniu pamięci o Henryku Pobożnym. Tradycja przetrwała, w przeciwieństwie do czaszki bohaterskiego Piasta. Nie ma bowiem znaczenia, czy porzucono ją w otoczeniu mongolskiego chana, czy też zaginęła w odmętach jeziora w Koskowicach, jak chciał żywotopisarz jadwiżański w XVI w.