Historia relikwii bł. Czesława

Według XV-wiecznego nekrologu dominikanów wrocławskich bł. Czesław zmarł
15 lipca 1242 r. Miejsce jego pochówku nie jest znane. Niemniej można przypuszczać,
że Czesław w momencie śmierci cieszył się opinią świętości i w związku z tym
został pochowany blisko ołtarza głównego w kościele św. Wojciecha.

WOJCIECH KUCHARSKI

Wrocław

Czaszka bł. Czesława

ZDJĘCIA ZE ZBIORÓW WOJCIECHA KUCHARSKIEGO

Za pochówkiem w chórze opowiedział się swego czasu Edmund Małachowicz, wskazując na kryptę pod pierwszym przęsłem prezbiterium. Przebadanie krypty pod względem archeologiczno-architektonicznym nie dało w tej sprawie ostatecznego rozstrzygnięcia. Za lokalizacją pochówku w chórze (niekoniecznie w krypcie) przemawia również fakt, że chór był jedyną częścią kościoła, która po śmierci Czesława, aż do końca XIII w. pozostała nienaruszona pod względem budowlanym. Zatem, jeżeli Czesław został pochowany w kościele, a znana ze źródeł translacja z 1330 r. (o czym niżej) była pierwszą ekshumacją jego ciała, jako miejsce jego pochówku należy uznać chór kościoła św. Wojciecha. Trudno stwierdzić, czy grób ów był zaznaczony na powierzchni w postaci płyty nagrobnej. Funkcjonowanie takiej płyty z jakąś inskrypcją informującą o bł. Czesławie mogło być pierwotną formą memorii. Wiemy, że w niektórych wypadkach dominikanie przykrywali groby swoich zakonników płytami, np. w ten sposób zaznaczony był grób św. Dominika.
Translacja w 1330 r.
Translacja, czyli przeniesienie ciała świętego na bardziej eksponowane miejsce, inicjowała kult lub rozpoczynała nowy jego etap. Informację o translacji ciała Czesława znamy dzięki jego biografowi – Abrahamowi Bzowskiemu, który na początku XVII w. napisał jego żywot pt. Tutelaris Silesiae. Z informacji tej wynika, że translacja związana była z przebudową i konsekracją kościoła św. Wojciecha, której miał dokonać biskup Nanker 24 IX 1330 r. Za wiarygodnością tej zapiski przemawia funkcjonująca jeszcze w czasach nowożytnych tradycja wspominania liturgicznego bł. Czesława w dzień wolny po niedzieli poświęcenia kościoła, czyli w ostatnim tygodniu września. Dodajmy, że nie jest to dies natalis bł. Czesława, czyli jak wskazuje nekrolog klasztorny – 15 VII. Zgodnie z tekstem Bzowskiego święto to należałoby określić jako dies translationis. Z późniejszych źródeł wiemy, że miejscem przeniesienia relikwii bł. Czesława było południowe ramię transeptu. Nie wiemy jednak, czy miejsce przeniesienia zaznaczono w postaci tablicy nagrobnej z inskrypcją.

Rozpoznanie relikwii w 1469 r.
W drugiej połowie XV w. zintensyfikowano działania związane z ożywieniem kultu bł. Czesława. Pierwszym ich elementem było rozpoznanie relikwii dokonane w 1469 r. Jak wynika z zachowanej zapiski, w nocy 4 I 1469 r. przeor dominikanów wrocławskich, Paweł Meysner, w towarzystwie ośmiu zakonników otworzył grób bł. Czesława i dokonał oględzin jego relikwii, następnie szczątki Czesława zostały przeniesione ze zniszczonej drewnianej skrzynki (scrinio ligneo ob vetustatem consumpto) do nowej szkatułki (ladula parva). Na końcu autor notatki zapisał, że tworzy ten dokument, „aby następcy byli świadomi, że w tym grobie znajdują się jedynie kości bł. Czesława”. Treść tej notatki wskazuje, że mamy do czynienia z rekognicją (rozpoznaniem) relikwii. Nie mamy jednak żadnych źródeł, które wskazywałyby, że rokognicja została zarządzona przez papieża lub miejscowego biskupa. Procedura przyjęta przez Meysnera nie odbiegała od standardów przyjmowanych w takich wypadkach. Można w związku z tym przypuszczać, że dominikanie wrocławscy przygotowywali się do procesu beatyfikacyjnego.
Rozpoznanie relikwii w 1607 r.
i nieudana próba beatyfikacji bł. Czesława Po rekognicji w 1469 r. relikwie pozostawały w zamknięciu aż do początku XVII w. Wówczas przybył do Wrocławia przeor Abraham Bzowski, aby silniej związać klasztory śląskie z polską prowincją dominikańską. Bardzo szybko rozpoczął działania przygotowujące proces kanonizacyjny bł. Czesława. Dnia 4 I 1607 r. przeprowadził komisyjne rozpoznanie relikwii. Według opisu sporządzonego przez Bzowskiego znajdowały się one dokładnie w tym miejscu, w którym zostały ukryte przez przeora Pawła Maysnera w 1469 r. Trzy dni później o odkryciu został powiadomiony biskup wrocławski i kapituła katedralna.
Bzowski postępował zgodnie z normami ustanowionymi przez Sobór Trydencki, który wskazywał, że biskup, ordynariusz miejsca, jest odpowiedzialny za udzielenie zgody na kult nowych relikwii. Ponad dwa miesiące później, 29 III 1607 r., przeprowadzono translację relikwii bł. Czesława.

Pełnoplastyczna rekonstrukcja głowy bł. Czesława

Wzięli w niej udział kanonicy katedralni oraz licznie zgromadzeni wierni. Uroczystość miała dwa główne cele: prawno-kanoniczny – potwierdzenie autentyczności relikwii oraz duszpasterski – rozpropagowanie kultu wrocławskiego przeora. Na wstępie zaprzysiężeni zostali świadkowie, którzy potwierdzili autentyczność relikwii. Po oddaniu czci szczątkom wydzielono część relikwii, które zostały przekazane biskupowi wrocławskiemu, komisarzom biskupim, królowej Konstancji Habsburżance i konwentowi dominikanów w Warszawie. Następnie zabezpieczono 49 pozostałych kości, tak aby nie mogło dojść do ich sfałszowania.
Relikwiarz został zamknięty na trzy kłódki i opieczętowany. Klucz do pierwszej kłódki przekazany został biskupowi wrocławskiemu, drugi klucz otrzymała kapituła katedralna, a trzeci pozostał w konwencie dominikanów wrocławskich.
Relikwiarz ukryto w ścianie przedsionka łączącego południowe ramię transeptu z dawną zakrystią. Od początku działalność Bzowskiego nie spotkała się z przychylnością ze strony protestanckich władz miejskich i części mieszczan. Doszło wówczas nawet do bulwersujących scen profanacji świątyni dominikańskiej przez protestantów. Warunki te uniemożliwiły kontynuowanie starań o kanoniczne uznanie kultu bł. Czesława.
Rozpoznanie relikwii w 1699 i 1705 r.
Pod koniec XVII w. polska prowincja dominikanów ponownie podjęła starania o beatyfikację bł. Czesława.
Prowincjał Tomasz Modzewski szybko uzyskał poparcie dla tej idei m.in. u cesarza Leopolda i królów polskich – najpierw Jana III Sobieskiego, później Augusta II. W 1699 r. biskup wrocławski zarządził ponowne przebadanie relikwii. Komisja, na której czele stanął wikariusz generalny Jan Schweritz, przybyła do kościoła św. Wojciecha na miejsce, gdzie ukryte były relikwie, 10 IX 1699 r. o godzinie 10 wieczorem. Wówczas jeden z konwersów rozbił ścianę, wewnątrz której znajdowała się dębowa skrzynia z relikwiami. Ponieważ brakowało do niej klucza, została otwarta przez ślusarza. Relikwie położone zostały na srebrnych misach i obmyte w winie. Po rozpoznaniu i opieczętowaniu ponownie zamknięto je w skrzyni, którą odłożono na miejsce i zamurowano.
Sześć lat później, 18 IX 1705 r., w trakcie 25. sesji procesu beatyfikacyjnego na szczeblu diecezjalnym powtórzono rozpoznanie relikwii. Tym razem na czele komisji stał sędzia, biskup pomocniczy wrocławski Franciszek Engelbert Barbo. Po wejściu do kościoła sędzia przepytał dwóch zaprzysiężonych świadków, którzy uczestniczyli w rekognicji w 1699 r. i wskazali miejsce przechowywania relikwii. Komisja udała się zatem na miejsce ukrycia relikwii. Po wybiciu otworu w ścianie wyjęta została drewniana skrzynia, opieczętowana ośmioma pieczęciami, zamknięta na trzy kłódki. Ponieważ jeden z kluczy zaginął, do otwarcia skrzyni i tym razem wezwano ślusarza. Następnie dwóch lekarzy, Godfryd de Stucklew i Antoni Franciszek Geschmaka, sporządziło dokładny protokół, w którym opisano wszystkie 49 kości oraz ich uszkodzenia. Wynika z niego, że duża część kości miała zniszczone nasady oraz wyrostki, natomiast czaszka była w bardzo dobrym stanie. Następnie wszystkie szczątki okryto jedwabnym materiałem i włożono do nowej dębowej okutej skrzyni. Po odśpiewaniu Te Deum i ucałowaniu czaszki bł. Czesława przez wiernych skrzynia została zamknięta na trzy kłódki, opieczętowana ośmioma pieczęciami, a sędzia ogłosił, że relikwie są autentyczne.

Relikwie bł. Czesława po beatyfikacji
Po zatwierdzeniu kultu bł. Czesława przez papieża Klemensa XI w 1713 r. dominikanie dwukrotnie przenosili jego relikwie. W 1715 r. dużą liczbę kości przekazano instytucjom kościelnym we Wrocławiu i osobom prywatnym. Na czaszkę bł. Czesława dominikanie ufundowali relikwiarz w kształcie sarkofagu. Do dzisiaj jest on przechowywany w skarbcu kościoła św. Wojciecha. Natomiast na fragment kości ramieniowej ufundowano relikwiarz w kształcie błogosławiącej prawicy.
Kolejne przeniesienie relikwii bł. Czesława nastąpiło 23 XII 1724 r. po wybudowaniu zadedykowanej mu monumentalnej kaplicy, w której centrum stanął alabastrowy sarkofag. W ciągu sześciu kolejnych lat uzupełniono wystrój kaplicy głównie o dekoracje malarskie i 15 VII 1730 r. odbyła się uroczysta konsekracja, której przewodniczył sufragan wrocławski Daniel Eliasz v. Sommerfeld. Nowa kaplica stała się centrum kultu Czesława.
Relikwie w XX stuleciu
Pod koniec lat 90. XX w. dominikanie powrócili do idei kanonizacji bł. Czesława. Ówczesny promotor do spraw kanonizacji i beatyfikacji polskiej prowincji dominikanów o. dr Maurycy Lucjan Niedziela zwrócił się do historyków z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego o stworzenie grupy badawczej, która opracowałaby biografię i historię kultu pierwszego przeora wrocławskich dominikanów. Wynikiem prac była konferencja naukowa zorganizowana w 2003 r. Wówczas pojawił się także postulat porównania kodu DNA św. Jacka i bł. Czesława, aby ostatecznie rozstrzygnąć kwestię pokrewieństwa między pierwszymi polskimi dominikanami. Wyraził na to zgodę kard. Henryk Gulbinowicz. Badania przeprowadzono dopiero w roku 2006, kierował nimi prof. Tadeusz Dobosz. W ich wyniku ustalono, że bł. Czesław i św. Jacek nie byli braćmi rodzonymi. Dodatkowo zespół antropologów z Uniwersytetu Wrocławskiego: prof. Tadeusz Krupiński i dr Barbara Kwiatkowska oraz prof. Zbigniew Rajchel z Akademii Medycznej opracowali rekonstrukcję wyglądu twarzy bł. Czesława. Po kilku miesiącach prac artysta plastyk Renata Bonter-Jędrzejewska przygotowała plastyczną rekonstrukcję wizerunku bł. Czesława. Otwarcie relikwiarza stworzyło także możliwość przekazania partykuł relikwii do zainteresowanych ośrodków kultu. W 2010 r. abp Marian Gołębiewski zezwolił na przekazanie relikwii bł. Czesława do: parafii bł. Czesława w Śmielinie, parafii św. Michała Archanioła w Żywcu, parafii św. Jacka w Legnicy; kaplicy szpitalnej przy opactwie oo. norbertanów w Źelivenie w Czechach, polskiej misji katolickiej św. Wojciecha w Hanau w Niemczech, parafii Przenajświętszej Trójcy w Rosiu na Białorusi, kościoła oo. dominikanów w Pradze w Czechach. W 2011 r. relikwiarz został zamknięty.

Relikwiarz głowy bł. Czesława