BIBLIJNE PODSTAWY SAKRAMENTÓW
Ostatnia Wieczerza – spór o datę
Kwestia daty Ostatniej Wieczerzy co jakiś czas na nowo porusza umysły biblistów
i pojawia się w debacie teologicznej. Przypomnijmy, że pomiędzy
Janem Ewangelistą i synoptykami (Markiem, Mateuszem i Łukaszem)
ujawnia się (rzeczywista lub tylko pozorna) różnica co do datowania
Ostatniej Wieczerzy, którą Jezus spożył ze swymi uczniami.
Wrocław
Ostatnia Wieczerza, Carl Bloch, olej na płótnie, 1876.
Zamek Frederiksborg, Dania
WIKIMEDIA COMMONS
Według Marka (i konsekwentnie Mateusza i Łukasza) uczta ta miała miejsce w dniu, gdy zabijano baranki paschalne. Sięgnijmy po tekst Marka: W pierwszy dzień Przaśników, kiedy ofiarowywano Paschę, zapytali Jezusa Jego uczniowie: „Gdzie chcesz, żebyśmy Ci przygotowali Paschę do spożycia?” […] Z nastaniem wieczora przyszedł tam Jezus razem z dwunastoma (Mk 14, 12.17).
Przekaz Janowy
Nieco inaczej wygląda rzecz według Jana Ewangelisty. Podług najmłodszego spośród apostołów zwierzchnicy żydowscy prowadzący Jezusa do Piłata nie weszli do pretorium, „aby się nie skalać i móc spożyć Paschę” (J 18, 28).
Przy tradycyjnej interpretacji tekstu Janowego wynika stąd, że proces Jezusa toczył się jeszcze przed wieczerzą paschalną wszystkich Żydów, a ukrzyżowanie miało miejsce wtedy, gdy wyznawcy judaizmu zabijali baranki na wieczorny posiłek rytualny, czyli w piątek.
W czwartej Ewangelii znaleźć można przynajmniej trzy wskaźniki czasowe odnośnie do sprawowania Ostatniej Wieczerzy i wydarzeń po niej następujących: „Było to przed Świętem Paschy. Jezus wiedząc, że nadeszła Jego godzina przejścia z tego świata do Ojca, umiłowawszy swoich na świecie, do końca ich umiłował” (J 13, 1); „Od Kajfasza zaprowadzili Jezusa do pretorium. A było to wczesnym rankiem” (J 18, 28); „Gdy więc Piłat usłyszał te słowa, wyprowadził Jezusa na zewnątrz i zasiadł na trybunale, na miejscu zwanym Lithostrotos, po hebrajsku Gabbata. Był to dzień Przygotowania Paschy, około godziny szóstej” (J 19, 13-14).
Trudności uzgodnienia przekazów
Pomimo tych rzeczywistych czy pozornych rozbieżności, trzej ewangeliści zgodnie przyznają, że śmierć krzyżowa Jezusa miała miejsce w przeddzień szabatu (Mk 15, 42; Łk 23, 54; J 19, 31).
Czwarty z nich, Mateusz, również to wyraźnie sugeruje: stwierdza, że straż postawiono przy grobie Jezusa nazajutrz po dniu Przygotowania (Mt 27, 62), i zaznacza, że po upływie tego dnia nastał pierwszy dzień tygodnia (Mt 28, 1). Oznacza to, że Jezus umarł w piątek przed zachodem słońca i wtedy też pochowano Jego ciało, choć kobiety nie dokończyły czynności namaszczenia przed rozpoczęciem szabatu.
Czy można uzgodnić przekaz Janowy z relacją synoptyków? Dawniej trudności uzgodnienia chronologii Janowej i synoptyków próbowano rozwiązywać hipotezą dwóch posiłków. Bibliści głosili, że uczta opisywana przez Jana (J 13, 1-5) była zupełnie inna niż Ostatnia Wieczerza opisywana przez synoptyków. Ostatnia Wieczerza była bowiem ucztą paschalną, natomiast Jan opisuje inny uroczysty posiłek Jezusa z uczniami, który miał miejsce jeden lub kilka dni wcześniej. Wnikliwe badania tekstu Ewangelii prowadzą jednakże do wniosku, że chodzi o jedną i tę samą ucztę.
Próby wyjaśnienia problemu datacji
W historii egzegezy zaproponowano ponad dwadzieścia rozwiązań problemu datacji Ostatniej Wieczerzy. Zatrzymajmy się na jednym z najnowszych. To hipoteza, którą określić można słowami: Pascha Jezusa w czasie Paschy żydowskiej.
Ostatnia Wieczerza była rzeczywiście ucztą paschalną, jednak była to uczta paschalna Jezusa, a nie typowa uczta paschalna wszystkich Żydów. Jezus dokonuje bowiem swoistego przesunięcia akcentów, które sprawia, że nie chodzi już o Paschę Żydów, lecz Paschę samego Jezusa.
Do wcześniej omówionego rytuału uczty paschalnej Jezus wprowadził bowiem kilka nowości: nowa społeczność spożywania uczty (nie rodzina, ale właściwie nowa rodzina), prawdopodobny brak baranka paschalnego, picie z jednego kielicha (choć każdy z uczestników miał przecież własny), nowe znaczenie chleba i wina, pominięcie czwartego kielicha wina.
Choć rytuał tej uczty nawiązywał do żydowskiej wieczerzy paschalnej, owe nowości sprawiły, że Jezus ustanowił nowy obrządek.
Pozorna sprzeczność
Wnikliwe badania filologiczne pozwoliły na ustalenie, że termin „pascha” może przybierać kilka różnych znaczeń: baranek paschalny zabijany i składany w ofierze 14 Nisan; uczta paschalna, podczas której spożywano baranka (15 Nisan); paschalne ofiary pokojowe (zapokojne) składane i spożywane przez cały tydzień od 15 do 21 Nisan; cały tydzień trwających uroczystości paschalnych (15–21 Nisan); okres ośmiu dni (14–21 Nisan). Znajomość tej terminologii pozwala dowieść, że niezgodność pomiędzy chronologią synoptyków i Janową jest pozorna, gdyż Jan nigdy nie ma na myśli pierwszego znaczenia (baranek ofiarowany 14 Nisan).
Jan nigdy nie używa terminu „Pascha” na oznaczenie baranka. Termin „Pascha” pojawia się w Ewangelii Jana trzy razy w interesującym nas kontekście (J 13, 1; 18, 28; 19, 14). I tak w sformułowaniu „było to przed Świętem Paschy” (J 13, 1) chodzi o posiłek spożywany 15 Nisan, a więc wieczorem dnia, w którym zabijano baranka paschalnego (14 Nisan).
Kolejny raz termin „Pascha” pojawia się w związku z prowadzeniem Jezusa do Piłata: „Od Kajfasza zaprowadzili Jezusa do pretorium. A było to wczesnym rankiem. Oni sami jednak nie weszli do pretorium, aby się nie skalać i móc spożyć Paschę” (J 18, 28). Tym razem chodzi o posiłek paschalny spożywany 15 Nisan (jeśli po zmroku – to już 16 Nisan), nie zaś pierwszy posiłek święta spożywany po zabiciu i ofiarowaniu baranka, zwany powszechnie wieczerzą paschalną. W kolejnym fragmencie Ewangelii Jana, gdzie czytamy „był to dzień przygotowania Paschy” (J 19, 14), chodzi o cały tydzień od 15 do 21 Nisan.
Tak różnorodne odczytanie terminu „Pascha” u Jana prowadzi do wniosku, że Jezus „umiłowawszy swoich, do końca ich umiłował” (J 13, 1) 14 Nisan, gdy zabijano i ofiarowywano baranka, tego samego wieczoru (już 15 Nisan, bo po zmroku) spożył ucztę paschalną (J 13, 20), następnie 15 Nisan rano był prowadzony do pretorium (J 18, 28) i wyrok zapadł w ten sam piątek 15 Nisan (J 19, 41). Oznacza to, że Jezus nie umierał wtedy, gdy w świątyni zabijano baranki, lecz dzień później, a sprzeczność co do daty Ostatniej Wieczerzy pomiędzy synoptykami a Janem jest pozorna.
