Misterium paschalne

Gdybyśmy mieli wymienić te trzy dni, to które by to były? Pytanie jest proste i trudne jednocześnie, bo nasza współczesna koncepcja oddzielania od siebie poszczególnych dni o północy różni się nieco od praktyki stosowanej przez starożytnych Żydów. W Starym Testamencie dzień kończy się wraz z zachodem słońca, a wieczór należy już do dnia następnego. Inaczej było w Rzymie, gdzie doba urzędowa rozpoczynała się, jak u nas, o północy (chociaż sam „dzień” kończył się również o zachodzie słońca). W czasach Jezusa w Jerozolimie nakładają się na siebie te dwie rzeczywistości – tradycja żydowska i administracja rzymska. Ostatnia Wieczerza, którą Jezus je z uczniami, miała miejsce jednocześnie w rzymski czwartek i w żydowski dzień poprzedzający Szabat (czyli już właściwie piątek). Scena w ogrodzie oliwnym (Getsemani) rozgrywa się w czwartek w nocy, czyli na początku żydowskiego piątku, którego dalsze wydarzenia trwają aż do złożenia Jezusa w grobie, po czym nastaje noc – ciemna i pusta noc śmierci Boga, a według żydowskiej rachuby jest to już drugi dzień. Ten dzień rozciąga się na sobotę, aż do zachodu słońca, kiedy zaczyna się dzień trzeci, a według naszego pojmowania noc – Wielka Noc, noc Zmartwychwstania.
Dlatego triduum: bo od czwartkowego wieczoru do niedzieli mamy trzy żydowskie dni. Jezus był Żydem, podobnie jak jego uczniowie, nic więc dziwnego, że liczyli dni tak, jak zawsze je w ich kulturze liczono. Ale chrześcijaństwo to już nie tylko Judea, lecz cała grecko-rzymska oikoumene, dlatego nie określamy tych dni nazwami z kalendarza żydowskiego, tylko stosujemy nasz tradycyjny podział tygodnia. Stąd w tych trzech dniach wychodzą nam cztery. Od przybytku głowa nie boli (no, może od tych obliczeń trochę).
Mysterium paschale
Jak Czytelnik z pewnością zauważył, bezceremonialnie rozprawiłam się z triduum, zamiast zająć się paschalnym – a to o nim miało być. A właściwie o misterium paschalnym, czyli dwóch słowach, z których jedno jest hebrajskie, drugie greckie, a znamy je w wersji łacińskiej…
Ale ponieważ żadne z tych słów wyjściowo łacińskie nie jest, odłożymy na razie łacinę i wrócimy do środowiska zhellenizowanych Żydów oraz wczesnych chrześcijan, którzy funkcjonowali w greckojęzycznym świecie i wywodzili się z kultury i obyczajowości żydowskiej. Pisali po grecku, a im dłużej pisali i myśleli po grecku, tym mniej pewności mieli wobec Paschy w kontekście wydarzeń, które za nią stoją. Termin Pascha sprawia pewien kłopot językowy – jest to tak zwany „fałszywy przyjaciel”, ponieważ w języku greckim mamy bardzo podobne słowo – πάσχω (pascho) – które oznacza cierpię.
W greckim średniowieczu popularny był dramat, przedstawiający historię Męki i Zmartwychwstania Jezusa, pod tytułem Χριστὸς Πάσχων (Christos Paschon), co oznacza Chrystus Cierpiący. Dla greckiego ucha w słowie Pascha pobrzmiewała męka. Bo przecież w tych dniach przeżywamy Mękę Pańską, bo Pasja, bo krzyż… Ale Pascha, od której pochodzi przymiotnik paschalny, to żydowskie słowo pesach ( חַסֶּפ ) oznaczające przejście.