BIBLIJNE PODSTAWY SAKRAMENTÓW
Izajasz zapowiada Eucharystię?
Prorocy wygnaniowi zapowiadali, że oczekiwany Mesjasz przygotuje
dla wszystkich narodów, nie tylko Izraelitów, ucztę o charakterze kultycznym.
Sprawowana będzie w nowej Ziemi Obiecanej. Prorocy podkreślają
dwa wymiary tej uczty: doczesny i eschatologiczny.
Wrocław
Głowa proroka Izajasza. Fragment fresku Michała Anioła
na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, między 1508 a 1512.
Reprodukcja czarno-biała, dar Karola Lanckorońskiego
dla Polskiej Akademii Umiejętności, 1929
FOTOTEKA LANCKOROŃSKICH PAU, DOMENA PUBLICZNA
Izraelici czasów Jezusa, jak i pokolenia wcześniejsze oczekiwali nowej Ziemi Obiecanej. Wierzyli, że w czasie spodziewanego nowego exodusu Bóg wprowadzi Izraela i narody pogańskie do nowej Ziemi Obiecanej, którą posiądą oni na zawsze: „Cały twój lud będzie ludem sprawiedliwych, którzy posiądą kraj na zawsze, nowa odrośl z mojego szczepu, dzieło rąk moich, abym się wsławił” (Iz 60, 21).
Królestwo mesjańskie a idea eschatologicznej uczty
Okazuje się, że prorocy wygnaniowi, gdy zapowiadali powrót z niewoli babilońskiej, wieścili nie tylko historyczne wydarzenia zapoczątkowane edyktem Cyrusa, ale także rysowali obraz eschatologicznego królestwa mesjańskiego, obraz „nowego nieba i ziemi nowej” z nową Jerozolimą w centrum. Nastanie królestwa mesjańskiego łączono z ideą eschatologicznej uczty. Jej zapowiedzi znajdujemy na kartach Starego i Nowego Testamentu. Okazuje się, że uczta mesjańska z jednej strony jest ucztą spożywaną w doczesności, z drugiej zaś sygnuje nastanie ostatecznego, eschatologicznego królestwa Bożego.
Czy można w niej widzieć zapowiedź Eucharystii? Wiele fragmentów Starego Testamentu sięga po obraz radosnej uczty, podczas której świętuje się zwycięstwo i ocalenie, jednak – patrząc w kategoriach eschatologicznych – jedną z najbardziej znanych zapowiedzi uczty mesjańskiej jest ta, którą zapisał prorok Izajasz. Bezpośredni kontekst tej zapowiedzi stanowi sekcja dotycząca nadchodzącego dnia Pańskiego (Iz 24 – 27): Pan Zastępów przygotuje dla wszystkich ludów na tej górze ucztę z tłustego mięsa, ucztę z wybornych win, z najpożywniejszego mięsa, z najwyborniejszych win. Zedrze On na tej górze zasłonę, zapuszczoną na twarz wszystkich ludów, i całun, który okrywał wszystkie narody; raz na zawsze zniszczy śmierć. Wtedy Pan Bóg otrze łzy z każdego oblicza, zdejmie hańbę ze swego ludu na całej ziemi, bo Pan przyrzekł. I powiedzą w owym dniu: Oto nasz Bóg, Ten, któremu zaufaliśmy, że nas wybawi; oto Pan, w którym złożyliśmy naszą ufność; cieszmy się i radujmy z Jego zbawienia! Albowiem ręka Pana spocznie na tej górze (Iz 25, 6-10a).
Charakter kultyczny uczty
Zauważyć trzeba, że fragment ten nie opisuje zwykłej biesiady, ale ucztę o charakterze eschatologicznym. Wskazuje na to nie tylko zasygnalizowany kontekst, ale także zapowiedź zniszczenia śmierci na zawsze czy też otarcia łez z każdego oblicza. O eschatologicznym charakterze uczty świadczy także zapowiedź przebaczenia grzechów zawarta w obietnicy, iż Bóg „zdejmie hańbę ze swego ludu” i obdarzy go zbawieniem (Iz 25, 8-9). Co więcej, uczta ta będzie miała charakter kultyczny, o czym świadczą takie sformułowania, jak „tłuste mięso” czy „najwyborniejsze wino” (Iz 25, 6). Terminologia tego typu należy do języka kultu świątynnego (Pwt 32, 37-38; Kpł 3, 3; 4, 8-9).
Charakter kultyczny został podkreślony także przez zasygnalizowanie miejsca uczty, którym będzie „ta góra”; bezpośredni kontekst jasno wskazuje, że chodzi o Syjon w Jerozolimie.
Uczestnikami uczty będą nie tylko zebrane w jedno rozproszone pokolenia Izraela, ale także narody pogańskie. Zgromadzone zostaną „wszystkie narody”, gdyż zerwana zostanie zasłona zapuszczona „na twarz wszystkich ludów” i „całun” okrywający narody.
Nawiązanie do „niebiańskiej” uczty Mojżesza
Badacze dowodzą, że opis Izajaszowej uczty eschatologicznej nawiązuje, a nawet zapożycza strukturę z relacji o „niebiańskiej” uczcie Mojżesza i starszych Izraela u stóp góry Synaj. Jak bowiem niegdyś Bóg objawił się starszym Izraela w pełni swej chwały, kiedy zawarto przymierze synajskie, tak w czasach ostatecznych objawi się raz jeszcze, aby ratyfikować nowe przymierze na wieczne czasy. Uczta u stóp góry Synaj była ucztą kultyczną, gdyż nastąpiła po złożeniu ofiar, które przypieczętowały przymierze z Bogiem. Miała ona charakter niebiański, gdyż Mojżesz i starsi „widzieli Boga, jedli i pili” (Wj 24, 11). Jeśli więc Izajasz rzeczywiście nawiązuje do uczty u stóp Synaju, oznacza to, że opisuje on eschatologiczną ucztę Boga z Jego ludem, który obejmuje także narody pogańskie.
Inne zapowiedzi uczty mesjańskiej
Poza locus classicus, jaki stanowi omawiany fragment, jeśli chodzi o eschatologiczną ucztę mesjańską, warto przytoczyć także inne teksty prorockie, które czynią do niej aluzje. Fragment Deutero-Izajasza (Iz 55, 1-3) i wizja Zachariasza (Za 9, 11-12.16-17) łączą w sobie obraz przyszłej uczty zbawionych z motywem odnowienia przymierza Boga z Izraelem. Ten ostatni tekst mówi wprost o „krwi przymierza” (Za 9, 11), czyniąc bezpośrednią aluzję do przymierza synaickiego (Wj 24, 8). Obydwa fragmenty prorockie ukazują także związek pomiędzy przyszłą ucztą a odnowieniem Izraela. W innym miejscu Izajasz wzmiankuje spożywanie chleba i picie wina w niebiańskim sanktuarium: „Raczej [twoi] żeńcy będą spożywać zboże i będą chwalili Pana; ci zaś, co wino zbierają, pić je będą na dziedzińcach mojej świątyni” (Iz 62, 9). To świętowanie będzie miało miejsce w „nowych niebiosach i ziemi nowej” (Iz 65, 17). Zachariasz natomiast mówi o powrocie wygnańców, jednak nie z Babilonu, ale „głębokiej cysterny” (Za 9, 11), która jest w tekście symbolem śmierci i Otchłani.
Podsumowując, prorocy zapowiadają, że oczekiwany Mesjasz przygotuje dla wszystkich narodów ucztę o charakterze kultycznym. Będzie to uczta radości, celebrująca przebaczenie grzechów i pokonanie śmierci. Sprawowana będzie w nowej Ziemi Obiecanej. Prorocy podkreślają dwa wymiary tej uczty: doczesny i eschatologiczny. Z perspektywy Nowego Testamentu staje się jasne, że w wymiarze doczesnym jest nią Eucharystia, która daje nam przedsmak eschatologicznej uczty niebiańskiej.
