Odpowiedzialność

Pamiętacie ten dialog?: „Ludzie zapomnieli o tej prawdzie – rzekł lis. – Lecz tobie nie wolno zapomnieć. Stajesz się odpowiedzialny na zawsze za to, co oswoiłeś. Jesteś odpowiedzialny za twoją różę. – Jestem odpowiedzialny za moją różę – powtórzył Mały Książę, aby zapamiętać” (A. de Saint-Exupéry, Mały książę).
Czym jest odpowiedzialność?
W ujęciu encyklopedycznym odpowiedzialność to obowiązek ponoszenia przewidzianych przez przepisy prawne konsekwencji zachowań własnych lub innych.
W zależności od przyjętego dla jej ustalenia kryterium, rozróżnia się wiele rodzajów odpowiedzialności: cywilną (w różnych odmianach), karną, dyscyplinarną, służbową, konstytucyjną, polityczną i międzynarodową. Odpowiedzialność może też oznaczać przyjęcie na siebie obowiązku zadbania o kogoś lub o coś.
Poczucie odpowiedzialności jest dowodem dojrzałości psychicznej człowieka. Taki ktoś jest świadomy konsekwencji swojego zachowania i jest gotów ponieść jego skutki; potrafi samodzielnie podejmować decyzje w sytuacjach złożonych oraz stabilizować własne uczucia i emocje.
I takiej postawy oczekuje od swych rozumnych i wolnych stworzeń Pan Bóg, czyniąc nas podobnymi do Siebie! Ten dar stanowi jednocześnie zadanie, z którego zostaniemy rozliczeni w perspektywie naszego wiecznego przeznaczenia (zob. KKK 1730, 1036).
„W zamyśle Bożym mężczyzna i kobieta są powołani do czynienia sobie ziemi poddaną (Rdz 1, 28) jako zarządcy Boży. To władanie nie może być samowolnym i niszczącym panowaniem. Mężczyzna i kobieta, stworzeni na obraz Stwórcy, który miłuje wszystkie stworzenia (Mdr 11, 24), są powołani, by uczestniczyć w Opatrzności Bożej w stosunku do innych stworzeń. Z tego wynika ich odpowiedzialność za świat powierzony im przez Boga” (KKK 373). A oto nauka Soboru Watykańskiego: „Im bardziej potęga ludzi rośnie, tym szerzej sięga odpowiedzialność zarówno
jednostek, jak i społeczeństw. Stąd okazuje się, że nauka chrześcijańska nie odwraca człowieka od budowania świata i nie zachęca go do zaniedbywania dobra bliźnich, lecz raczej silniej wiąże go z obowiązkiem wypełniania tych rzeczy” (KDK 34).
Kościół zauważa także konieczność powiązania wolności i odpowiedzialności: maksimum wolności = maksimum odpowiedzialności!
„Przy korzystaniu z wszelkich rodzajów wolności należy przestrzegać moralnej zasady odpowiedzialności osobistej i społecznej; stąd w realizowaniu swych spraw poszczególni ludzie i grupy społeczne mają moralny obowiązek zwracania uwagi i na prawa innych, i na swoje wobec innych obowiązki, i na wspólne dobro wszystkich. Wobec wszystkich należy postępować sprawiedliwie i humanitarnie” (DWR 7).
W relacji z bliźnimi
Tam gdzie jeden przyjmuje odpowiedzialność za drugiego, gdzie każdy swoimi zdolnościami przyczynia się do osiągnięcia wspólnego celu, tam powstają żywe wspólnoty. Ustawy, zasady – pisane i niepisane – mogą wprawdzie przyczynić się do umocnienia wspólnoty i zapewnienia jej istnienia, ale muszą być wsparte dobrą wolą i poczuciem obowiązku członków tej wspólnoty. Przez dyscyplinę w sprawach drobnych dochodzi się do odpowiedzialności za sprawy wielkie.
Dzieci, dorastając, w coraz większym stopniu przejmują odpowiedzialność za rodzinę. Już w szkole i najbliższym otoczeniu, później w grupie, w miejscu pracy należy uświadomić sobie własne zdolności i angażować je dla dobra innych. Kto uchyla się od wszelkiej odpowiedzialności, spychając problemy na odpowiednie instytucje, ten nie rozumie, co znaczy chrześcijańska miłość bliźniego.
Także kształt państwa zależy od gotowości jego obywateli do przyjmowania na siebie odpowiedzialności.
Chrześcijanie wezwani są do współdziałania w rozmaitych dziedzinach. Muszą starać się w możliwie skuteczny sposób, by ich przekonania znalazły wyraz w charakterze powstających praw, a wówczas mają prawo kontrolować, czy państwo nie przekracza swych uprawnień.