Parafia Dom czy instytucja?

Jeszcze lepiej, gdy parafia wykracza swoją semantyką poza definicję, w rodzaju tej, którą zaproponował Doroszewski: „najmniejsza jednostka podziału terytorialnego, będąca pod zarządem proboszcza; gmina kościelna”, a realizuje tę, którą zapisano w Kodeksie Prawa Kanonicznego: „Parafia jest określoną wspólnotą wiernych, utworzoną na sposób stały w Kościele partykularnym itd.” (kan. 515 §1). Skąd jednak taka, a nie inna nazwa tej najmniejszej części Kościoła? Czy parafie są tak dawne, jak daleko sięga historia eklezjalna?
„Mowa” parafii
Choć rzadko zastanawiamy się nad znaczeniem słowa parafia, ponieważ tak silnie zakorzenione jest ono w świadomości nas, wiernych, to jednak zaznaczyć należy, że z wielką dozą prawdopodobieństwa ma ono greckie korzenie – prawdopodobieństwa, ponieważ nawet zarówno językoznawcy, jak i teologowie nie doszli w tym względzie do konsensusu. Jak zauważają niektórzy, w języku Hellenów zaistniał niemożliwy do poświadczenia termin parafyia od czasownika parafyomai, o osobliwym znaczeniu „wyrastać z boku”. Być może taki źródłosłów wskazywałby na „wyrastanie” parafii obok wspólnoty? Bardziej przekonujący jest jednak pomysł Włochów, w których języku istnieje podobnie do polskiego brzmiący rzeczownik parrocchia, wywodzony od greckiego paroikeō – „mieszkać w pobliżu”, „sąsiadować”. Niby sens obu propozycji wydaje się dość zbliżony, ale w tej drugiej możliwości kryje się ważna dla poszukiwań początków parafii cząstka wskazująca na oikos – „dom”. Choć de facto historii samych parafii historycy każą poszukiwać na Zachodzie dopiero od IV do VI w. po Chr., pierwsze zaś wzmianki o parafiach pojawiają się w wiekach VI i VII po Chr. (tzw. kościoły wiejskie – ecclesia rusticana i parafialne, parochitana), ich pierwociny dostrzec można już w Piśmie Świętym. Oczywiście nie mówimy o parafii sensu stricto, która nieodłącznie związana jest z osobą proboszcza – pierwotne kościoły natomiast gromadziły się wokół najpierw namaszczonych przez apostołów starszych i diakonów, później przez kilka wieków wokół biskupów – ale o wspólnocie tzw. Kościoła partykularnego.
Parafia starsza niż chrześcijaństwo?
Wspólnotami Kościoła partykularnego w czasach nowotestamentowych można z pewnością określić przede wszystkim Kościoły domowe, które czerpały organizacyjne inspiracje ze wspólnot żydowskich, przede wszystkim z instytucji synagogalnej przełomu er. Każdą z synagog zarządzał bowiem archisynagogos lub/i archisynagogissa, którzy zamieszkiwali przy synagogalnych zabudowaniach bądź w ich pobliżu. Sama zaś synagoga spełniała nie tylko funkcję kultyczną (choć synagoga nie jest świątynią! Świątynia w judaizmie była tylko jedna w trzech odsłonach), ale także ze wszech miar wspólnototwórczą.