Henryk Pobożny – stary wzorzec na nowe czasy

W tym czasie na Śląsk wkraczała duchowość św. Franciszka, która niosła ze sobą zainteresowanie misją wśród niższych warstw poddanych. Kościół miał przestać należeć do elit, co bardzo dobrze rozumiała Święta Jadwiga, za nią syn i synowa. Księstwo zaczęła zalewać prawdziwa fala fundacji szpitali, szkół i kościołów. Z tego splotu świątobliwych, a zarazem politycznych działań całej rodziny nie jest łatwo wyłuskać duchowość młodszego księcia śląskiego.
Wiemy wszakże, że sprowadzenie do Wrocławia pierwszej na ziemiach polskich wspólnoty braci mniejszych w życiu małżeńskim Henryka i Anny rozpoczynało nowy duchowy rozdział. Wprawdzie żywot młodszej księżnej, przygotowany zapewne przez nieznanego z imienia minorytę wrocławskiego na poczet jej przyszłego procesu kanonizacyjnego, pokazuje, jak bardzo ta religijność ulegała uniwersalnym wpływom kultury średniowiecza, tracąc niekiedy cechy wyróżniające św. Franciszka wśród plejady ówczesnych świętych, opowieść ta ujawnia jednak wielką zażyłość pomiędzy piastowskimi małżonkami a braćmi z klasztoru św. Jakuba. To w tej wspólnocie oboje księstwo szukali kierowników duchowych i doradców w kwestiach publicznych, tu korzystali z sakramentów, w miarę możliwości codziennie uczestnicząc w najważniejszych częściach nabożeństwa brewiarzowego. Bliskość klasztoru, stojącego na części książęcej kurii, ułatwiała utrzymywanie zażyłych relacji, owocując planami rozbudowy kompleksu o klasztor św. Klary i szpital dla ubogich, który książę i księżna zamierzali oddać w ręce czeskich krzyżowców z czerwoną gwiazdą.
Chwalebna śmierć
Syn Henryka Brodatego objął samodzielne rządy w 1238 r., licząc około czterech dziesiątek lat. Był już doświadczony, cieszył się wsparciem Stolicy Apostolskiej, co w sytuacji konfliktu jego ojca z biskupem Tomaszem miało niebagatelne znaczenie. Pierwsze lata władania śląskim dziedzictwem pokazały, że władca ten zasłużył na nadany mu przez Grzegorza IX tytuł „bardzo chrześcijańskiego księcia”. Uposażał klasztory, stawał po stronie papieża przeciwko cesarzowi Fryderykowi, w polityce wewnętrznej zbierał elity rycerskie, wspierał rozwój miast.
W jego władaniu pozostawała część Wielkopolski i ziemia krakowska, co dawało mu szanse na scalenie przynajmniej części ziem polskich. Gdy na Śląsk dotarły wieści o zbliżającym się wojsku Batu-chana, Henryk Pobożny był u progu wielkiej kariery i cieszył się autorytetem w piastowskiej rodzinie. Czy wiosną 1241 r. liczył się z porażką w starciu z wojskiem, o którego taktyce i obyczajach chodziły wieści przekraczające ludzką wyobraźnię?

Legenda czy kult?
Życie i śmierć księcia Henryka Pobożnego otoczone są wieloma zagadkami. Choć był władcą znaczącego księstwa, jego rządy dopiero nabierały rozmachu, pozostawił więc po sobie niewiele dokumentów. Reszta opowieści pochodzi z żywotów jego matki i żony, z późniejszych kronik śląskich, związanych z tutejszymi klasztorami lub dworem książęcym, a wreszcie z narracji Jana Długosza. Ze źródeł tych wyłania się sylwetka władcy zatroskanego o swoich poddanych, gorliwego chrześcijanina, a przy tym roztropnego męża stanu, rozważnie podejmującego strategiczne decyzje polityczne, gotowego ponosić konsekwencje swoich kroków. Może nie jest łatwo przełożyć jego postawę na współczesne warunki, ale trudno zaprzeczyć, że drzemie w nas tęsknota za takimi jednoznacznymi osobowościami, zdolnymi wskazać, że życie nie kończy się wraz z osiągnięciem jakiegoś pułapu kariery, że klęska może być zwycięstwem i „należy cenić to zwycięstwo, które pozwoliłoby ponieść śmierć ciała, lecz zatriumfować duchem” (Jan Długosz). W Polsce nie zapomniano o chrześcijańskim księciu Henryku. Był żywy w malarstwie i literaturze, współcześnie hołd oddali mu i Prymas Tysiąclecia, i św. Jan Paweł II. Dziś diecezja legnicka czeka na pierwszy cud, który potwierdzi przekonanie o wstawienniczej mocy czcigodnego sługi Bożego, księcia Henryka.