W STRONĘ PEŁNI ŻYCIA

Nuda – jej rozumienie i rodzaje

Z pewnością wielu z nas doświadczyło nudy w swoim życiu.
Ciekawe jednak, ilu z nas zastanawiało się nad tym,
z czym ona jest związana w naszym życiu,
kiedy się pojawia, jak jest przeżywana.

KS. JANUSZ MICHALEWSKI

Świdnica

Zajęcia z dziećmi w Salezjańskiej
Szkole Podstawowej

ZDJĘCIE WWW.SALEZ-WROC.PL

Na te pytania wiele odpowiedzi niesie ciekawa książka Michała Chruszczewskiego Nuda. Ujęcie psychologiczne i humanistyczne.
Czym jest nuda?
Nuda kojarzy się najpierw z doświadczeniem przewlekającego się czasu, ale także ze znalezieniem się w warunkach, które trudno opuścić, a które raczej trzeba znosić, mimo że są nieciekawe. Innymi wyznacznikami nudy są długotrwałe, nieraz przewidywalne, powtarzające się doświadczenia lub czynności, składające się na monotonną rutynę. Jak wskazuje w swych analizach M. Chruszczewski, część badaczy uważa, że nuda związana jest z przebywaniem w monotonnym
środowisku, w którym brakuje nowości i zmiany, a także w którym człowiek doświadcza, że nie ma żadnej dostępnej przestrzeni dla wyrażania siebie, kiedy chce być on aktywny, ale nie wie, jak działać, lub tego nie potrafi.
Do nudy może przyczynić się także przesyt, czyli powtarzanie początkowo całkiem przyjemnych zachowań i nieurozmaiconych niczym innym. Nadto wyznacznikiem nudy jest poczucie braku sensu wykonywanych działań wraz z towarzyszącym mu nieraz silnym przekonaniem o podejmowaniu jałowego trudu.
Wielu z nas jest przekonanych, że nuda bierze się nie tylko z braku jakiejkolwiek aktywności, lecz także z braku aktywności dla nas atrakcyjnej. Jest ona wtedy związana ze stanem braku ciekawości, czyli braku motywacji do działania oraz poczuciem nikłego rozwijania swoich kompetencji. Niektórzy badacze wskazują zatem, że stan nudy jest skutkiem jednocześnie braku wewnętrznej motywacji do działania oraz braku wyzwań. Trzeba mieć świadomość, że rozwojowi człowieka nie sprzyja bowiem podejmowanie zadań poniżej posiadanych umiejętności. Jeśli takie zadania często pojawiają się w życiu człowieka, to stan demotywacji i związanej z nią nudy jest po prostu nieunikniony.
Inni uważają, że nuda pojawia się jako skutek braku poczucia sensu i znaczenia własnego życia oraz braku poczucia bycia użytecznym. Osoby cierpiące na nudę w takim kontekście odczuwają ponadto często brak poczucia prawdziwości i realności czegokolwiek, czym można byłoby się zająć.
Jak zauważają badacze rozwijający takie spojrzenie na nudę, człowiek znudzony chciałby robić coś atrakcyjnego, jednak nic nie wydaje mu się warte podjęcia działania. Udręczony nudą może zacząć zajmować się czymś niekoniecznie najtrafniej wybranym i w ogóle świadomie wybranym. Czyniąc to, chce w ten sposób przerwać nudę i powodowany przez nią dyskomfort psychiczny.
Część badaczy akcentuje w swoich analizach, że nuda przejawia się także w stanie emocjonalnym i wyraża się w nastroju. Podkreśla się w tym ujęciu, że jest ona związana z doświadczaniem takich emocji, jak wstręt, gniew i smutek. Doświadczanie takich uczuć, zdaniem tych badaczy, ma na celu chronić nas przed doświadczaniem szkodliwych dla psychiki społecznych sytuacji powtarzalności oraz ograniczania naszego działania. Przeżywane emocje mają bowiem wtedy za zadanie zniechęcać nas do takich sytuacji, a jednocześnie motywować do podjęcia działania w celu ich zmiany. Nuda więc informowałaby nas o tym, że znajdujemy się w niezadowalającym położeniu, a kontynuowanie w tych samych warunkach dotychczasowej aktywności byłoby niecelowe i przykre. Niektórzy badacze wskazują w tym kontekście, że niezdolność do nudzenia się spowodowałaby, że ludzie utknęliby na zawsze w niezadowalających, monotonnych warunkach i nawet nie byliby w stanie tego zauważyć. Zastrzega się przy tym, że pisząc o poniekąd paradoksalnych korzyściach z nudy, ma się na myśli nudę jako stan emocjonalny doświadczany niezbyt często przez osoby zdrowe.
M. Chruszczewski wyróżnił w stanie nudy pięć jej wymiarów – niezaangażowanie, podenerwowanie, nieuważność, przygnębienie oraz poczucie wolnego upływu czasu. Na wymiar niezaangażowania składają się takie stany człowieka, jak poczucie tkwienia w sytuacji, którą odczuwa on jako mało ważną, poczucie, że wszystko wydaje się powtarzalne i rutynowe, a także poczucie, że jest się zmuszonym robić rzeczy niemające żadnej wartości.
Doświadcza się też poczucia bycia niezdecydowanym, co ma się robić dalej, poczucia tracenia czasu, który można byłoby lepiej spożytkować na coś innego, a także pragnienia zrobienia czegoś ekscytującego. Wymiar podenerwowania przejawia się w poczuciu bycia rozdrażnionym, drażliwym, zniecierpliwionym i rozkojarzonym.

Wymiar nieuważności przejawia się w byciu łatwo rozkojarzonym, w doświadczaniu trudności ze skupieniem uwagi oraz poczuciu, że myśli błądzą bez celu. Wymiar przygnębienia wyraża się w poczuciu samotności i odcięcia od reszty świata, byciu przybitym oraz w odczuwaniu pustki. Natomiast na wymiar poczucia powolnego upływu czasu składa się zarazem odczucie, że czas się wlecze, jak i pragnienie, aby płynął on szybciej.
Rodzaje nudy
M. Chruszczewski w swojej książce przytacza kilka typologii nudy. W latach pięćdziesiątych XX w. grupa badaczy amerykańskich wyróżniła nudę apatyczną oraz z podenerwowaniem.
Pierwszy rodzaj powstaje w sytuacji zablokowania celów popędowo-instynktowych, a drugi w wyniku przeżytych porażek i frustracji. W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku wyróżniono także nudę sytuacyjną, wszechogarniającą oraz hipernudę. Pierwszy wymieniony w tym podziale rodzaj nudy pojawia się wtedy, kiedy człowiekowi brakuje cierpliwości do znoszenia monotonnych warunków lub innych dokuczliwości. Drugi rodzaj pojawia się w życiu tych osób, których cechy predysponują do częstego jej doświadczania.
Natomiast hipernuda pojawia się wtedy, kiedy człowiek zaczyna być porażony świadomością swojej bezradności wobec świata, zrodzonej z faktu niemożliwości zrealizowania swoich aspiracji. Doświadcza on wtedy też stanu niemożliwości ustanowienia dla siebie jakiegokolwiek celu, nie widząc po prostu szans na jego osiągnięcie.
W latach dziewięćdziesiątych XX w. pojawił się podział wyróżniający nudę endogenną oraz nudę egzogenną.
Nuda endogenna ma swoją przyczynę w cechach wewnętrznych człowieka, a zatem niezależnych od środowiska, których istnienie w danej osobie może sprzyjać doświadczeniu nudy chronicznej.
W tym kontekście wskazuje się, że takimi cechami może być tendencja do poszukiwania wrażeń za wszelką cenę oraz podatność na doznawanie smutku, przybicia i zmartwienia. Nuda egzogenna, nazywana też reaktywną, jest natomiast skutkiem przebywania w środowisku sprzyjającym odczuwaniu nudy. Wyróżniono także nudę z przesytu oraz nudę twórczą. Nuda z przesytu powstaje, kiedy dostajemy czegoś zbyt dużo, co w efekcie powoduje, że wszystko z biegiem czasu nam powszednieje i zdaje się być banalne.
Nudę twórczą wyróżnia zaś nie jej treść, lecz wynik prowadzący do powstania twórczej idei lub dzieła. Nuda jest zatem twórcza, o ile skutecznie skłania nudzącego się człowieka do zrobienia czegoś nowego i zarazem wartościowego.
Kolejna grupa badaczy wyróżniła cztery typy nudy: epizodyczną sytuacyjną, chroniczną sytuacyjną, epizodyczną globalną i chroniczną globalną. Nuda epizodyczna sytuacyjna wywołana jest jakimś określonym zdarzeniem czy też czynnością, które zaczynają nas nudzić, lub jest efektem zmiany nastroju. Nuda tego typu jest przelotna.
Nuda chroniczna sytuacyjna dotyczy wydzielonych sfer życia (np. pracy) i ma charakter trwały. Jeżeli ktoś odczuwa jednocześnie nudę we wszystkich sferach swego życia, lecz jest to krótkotrwałe, wówczas mówi się o nudzie epizodycznej globalnej. Nudę tę częściej przeżywają jednostki predysponowane do jej doświadczania z racji posiadanych cech osobowych.
Najgorsze udręczenie przynosi nuda chroniczna globalna, która obejmuje wszystkie sfery życia i trwa przewlekle.
Badacze piszą w tym kontekście o depresji, samotności, rezygnacji, czy też poczuciu poniesienia życiowej porażki. Uważają także, że jest ona współcześnie rosnącym zagrożeniem dla wielu ludzi. Dzieje się tak między innymi z racji przemian ekonomicznych, które wymuszają na wielu ludziach podejmowanie pracy poniżej ich kwalifikacji oraz aspiracji.
Autorzy tej klasyfikacji rodzajów nudy wskazują także jako powód rosnącej nudy tego rodzaju rewolucję telekomunikacyjną wraz z towarzyszącym jej przeładowaniem informacyjnym, które przyniosła. Nadmiar informacji i bodźców płynących np. z Internetu może z jednej strony powodować przesyt, ale z drugiej nadmierne pobudzenie i ekscytację, skutkujące odczuciem, że inne zwykłe codzienne czynności i zadania są po prostu nieatrakcyjne, a tym samym po prostu nudne.