Cmentarz św. Wawrzyńca obrazem historii Wrocławia

Wraz z nim pochowano zmarłą tragicznie tego samego dnia jego małżonkę, dr Jadwigę Beck (1909–1946), również lekarkę związaną z Wydziałem Lekarskim Uniwersytetu Wrocławskiego (późniejsza Akademia Medyczna).
Określenie „nekropolia profesorska” nie oddaje jednak w pełni charakteru tego niewielkiego cmentarza, który jest także głównym miejscem spoczynku wrocławskich duchownych i osób konsekrowanych. To tu znajduje się grobowiec wrocławskich biskupów pomocniczych, kapłanów archidiecezji wrocławskiej, profesorów Metropolitalnego Wyższego Seminarium Duchownego i Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu, pracowników wrocławskiej kurii metropolitalnej, a także ojców, braci i sióstr zakonnych wielu zgromadzeń. Spośród biskupów pomocniczych spoczywają tutaj: bp Paweł Latusek (1910–1973), bp Józef Marek (1932–1978), bp Józef Pazdur (1924–2015) i bp Andrzej Wronka (1897–1974). Z każdym rokiem w grobowcach tych przybywa nowych osób, jednak niedawno miała miejsce także inna sytuacja: w listopadzie 2019 r. ekshumowano szczątki Sługi Bożego ks. Aleksandra Zienkiewicza (1910–1995), słynnego duszpasterza akademickiego znanego szerzej jako „Wujek”.

Funkcję zamkniętego cmentarza przejęło wraz z patronem – św. Wawrzyńcem – nowe pole grzebalne Kirchhof zu St. Laurentius [II] zorganizowane przy dzisiejszej ul. Bujwida (Auenstrasse). Układ komunikacyjny cmentarza związany był z wytyczoną w kierunku wschód–zachód główną aleją cmentarną, przesuniętą w kierunku północnym w stosunku do osi nekropolii. Aleję tę przecinała pod kątem prostym droga biegnąca przez całą długość cmentarza.
Wytyczono także ścieżki przy ogrodzeniu wokół całej nekropolii. Obszar cmentarny podzielono na dziewięć nierównych pól w kształcie nieregularnych czworoboków.
Do dziś widoczny niekonsekwentny układ komunikacyjny nowego cmentarza św. Wawrzyńca jest wynikiem kompromisu z zabudową, która w końcu XIX w. sukcesywnie powstawała w tym rejonie. Wschodnią granicę pola cmentarnego stanowi – jak dawniej – wał przeciwpowodziowy przy Starej Odrze. W latach 70. XIX w. powstała prowadząca na cmentarz charakterystyczna ceglana brama z napisem „St. Laurentius” na środkowym łęku. Na północ od niej, od strony obecnej ul. Odona Bujwida, wzniesiono w końcu lat 70. XIX w. murowaną kaplicę, na miejscu której w latach 1977–1981 wniesiony został kościół pw. św. Wawrzyńca.
Choć często uważa się, że to cmentarz przejął wezwanie od kościoła, to jednak w tym przypadku jest odwrotnie.
Znany wrocławski historyk, prof. Karol Maleczyński, badając cmentarz św. Wawrzyńca w 1945 r., zaraz po przejęciu Wrocławia przez polską administrację, stwierdził, iż na 837 obejrzanych przez niego nagrobkach wypisane były 223 nazwiska o polskim brzmieniu. Obserwacje Maleczyńskiego potwierdzają fakt, że cmentarz ten był przed II wojną światową miejscem spoczynku nie tylko niemieckich mieszkańców miasta, ale także przedstawicieli wrocławskiej Polonii.
Po zakończeniu działań wojennych w miejscu grobów niemieckich zaczęły powstawać – podobnie jak na innych zachowanych do dziś nekropoliach o przedwojennym rodowodzie – polskie mogiły. Grobów niemieckich zachowało się do dziś niewiele. Wśród nich uwagę przykuwa przede wszystkim nagrobek Ottfrida Foerstera (1873–1941) – lekarza neurologa, neurochirurga i psychiatry, twórcy operacyjnego leczenia padaczki, który zasłynął także jako osobisty lekarz Włodzimierza Lenina, a także Waldemara Ottego (1879–1940) – niemieckiego duchownego, zagorzałego antynazisty i przedstawiciela prowincji dolnośląskiej w Reichsracie.

To właśnie „Ocaleni”, a także powojenni pionierzy, wrocławska Polonia, ludzie „Solidarności” i wrocławskiego samorządu mieli być głównymi bohaterami tegorocznych letnich spacerów oraz listopadowego zwiedzania z cyklu „Dziady na Bujwida, czyli nocne zwiedzanie z przewodnikiem”. Niestety, ze względu na bieżącą sytuację epidemiczną wydarzenie te zostały odwołane.
Warto jednak odnotować, że cmentarz przy ul. Bujwida od kilku lat cieszy się wciąż rosnącym zainteresowaniem turystów i to nie tylko z Wrocławia. Tę specyficzną formę turystyki, jaką jest zwiedzanie nekropolii, określa się mianem tanatoturystyki. Co przyciąga ludzi na cmentarz? Poza walorami estetycznymi przede wszystkim historia i chęć poznania dziejów miasta. Bo czymże jest cmentarz, jeśli nie zapisem historii miasta, losów osób z nim związanych i kształtujących jego dzieje? Cmentarz to nie tylko rozległa przestrzeń pełna grobów naszych bliskich i znajomych.
To nie tylko miejsce ciszy, spokoju i zadumy. Cmentarz to także jeden z obrazów historii miasta – z jednej strony bogatej i pełnej wielkich nazwisk, a z drugiej – historii bolesnej i tragicznej, szczególnie we Wrocławiu i na całych Ziemiach Zachodnich i Północnych. Cmentarz to jedna wielka historia, na którą składają się setki, a nawet tysiące maleńkich mikrohistorii – opowieści o tych, którzy na nim spoczywają. Właśnie dlatego warto zwiedzać i poznawać cmentarze. Cmentarz św. Wawrzyńca przy ul. Bujwida zasługuje na to w sposób szczególny.

Groby osób odznaczonych insygnium „Ojczyzna swemu obrońcy”. Na cmentarzu św. Wawrzyńca wyróżniono w ten sposób 10 mogił zasłużonych dla wolności Ojczyzny