DOLNY ŚLĄSK – NOWA RZECZYWISTOŚĆ

Początki polskiej administracji państwowej

Ustanowienie zachodniej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej i w konsekwencji
uzyskanie przez Polskę poniemieckiego terytorium o powierzchni 102 700 km2
zainicjowało działania, których celem było zasiedlenie tego obszaru przez
ludność narodowości polskiej oraz zorganizowanie tam życia polskiego.

KAZIMIERA JAWORSKA

Legnica

Wojewoda wrocławski Stanisław Piaskowski (w środku)
podczas XXVII Kongresu PPS we Wrocławiu, 1947 r.

NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE

W marcu 1945 r. Rząd Tymczasowy RP podjął decyzję o wydzieleniu na tym obszarze jednostek administracyjnych (okręgów i obwodów) oraz o zorganizowaniu polskich zespołów, które miały przejmować władzę.
Okręgami i obwodami mieli zarządzać Pełnomocnicy Rządu, których zadaniem było zorganizowanie struktur polskiej administracji na powierzonych im terenach, ich zagospodarowanie oraz zapewnienie warunków bytowych dla napływającej tutaj ludności polskiej. Ze względu na ograniczone możliwości w doborze urzędników i mocno skomplikowaną sytuację społeczno-polityczną nie było to zadanie łatwe do wykonania. Początkowo pieczę nad Ziemiami Zachodnimi i Północnymi sprawował minister Administracji Publicznej Edward Ochab, natomiast od 13 X 1945 r. znalazły się one w gestii Ministerstwa Ziem Odzyskanych.
Początki działalności Okręgu Dolny Śląsk
Decyzją Rady Ministrów z 14 III 1945 r. jednym z okręgów został Dolny Śląsk. W jego skład wchodziły 64 obwody, w tym 12 miejskich. Pełnomocnikiem Rządu na Okręg Dolny Śląsk w dniu 29 III 1945 r. został mianowany związany z PPS Stanisław Piaskowski, wicewojewoda kielecki.
W Kielcach skompletował on ekipę swoich współpracowników, przygotował pierwsze dokumenty, materiały, a nawet pieczątki. Chociaż siedzibą Pełnomocnika Rządu na Okręg Dolny Śląsk miał być Wrocław, to jednak S. Piaskowski swoje urzędowanie rozpoczynał poza jego granicami. Ponieważ wiosną trwały jeszcze zacięte walki o Wrocław, pierwszą siedzibą dolnośląskich władz stała się Trzebnica, do której pierwsza 13-osobowa ekipa przybyła 17 kwietnia, a nowy wojewoda – trzy dni później.
W warunkach frontowych polskie władze miały opiekuna z ramienia władz radzieckich. Był nim mjr Puzanow.
W nocy z 21 na 22 kwietnia Komisja Międzypartyjna uzgodniła skład i stanowiska w Urzędzie Wojewódzkim (Okręgowym) oraz w urzędach obwodowych (powiatach).
Nowo mianowani pełnomocnicy poszczególnych obwodów kompletowali ekipy i podejmowali działania, których celem było objęcie powierzonych im placówek. Piaskowski za najważniejsze wówczas uznał sprawne obsadzenie stanowisk w administracji terenowej, przejęcie przemysłu z rąk wojska radzieckiego oraz akcję osadniczą. Ze względu na trwające na Dolnym Śląsku działania wojenne proces ten przebiegał wolniej niż w innych okręgach. Ponadto jego przyśpieszeniem nie były zainteresowane wojskowe władze radzieckie traktujące ten teren w sposób specyficzny.
Do czasu wywiezienia „trofiejnego” majątku zwlekały one z przekazaniem uprawnień polskim władzom. Piaskowski mocno zaangażował się w działania, których celem było powstrzymanie zaboru urządzeń przemysłowych oraz uznanie przez władze radzieckie mienia niemieckiego na Dolnym Śląsku za własność Polski. W praktyce jego starania nie przynosiły rezultatów, mimo ustaleń z marsz.
Konstantym Rokossowskim. W tej sytuacji za najlepsze wyjście uznał ściągnięcie wykwalifikowanych kadr na Dolny Śląsk, aby jak najszybciej uruchomić znajdujące się tutaj fabryki, zakłady przemysłowe i rzemieślnicze, a także wielkie gospodarstwa rolne. Mając to na względzie, 12 V 1945 r. wystosował odezwę do ludności woj. kieleckiego, a zachętą do przyjazdu na dolnośląską ziemię było zapewnienie o pracy i dobrych warunkach do życia.
Przeniesienie władz do Legnicy
Władze wojewódzkie Dolnego Śląska rezydowały w Trzebnicy do początków czerwca 1945 r. Ponieważ po zakończeniu działań wojennych Wrocław znalazł się w rękach Rosjan, a Trzebnica była miastem zniszczonym i przeludnionym, zadecydowano o przeniesieniu władz okręgu do Legnicy. W tym mieście rezydowały one od 8 VI do 30 X 1945 r. W ówczesnym czasie Legnica była jednym z najmniej zniszczonych działaniami wojennymi miast na Dolnym Śląsku, ale wiele jego obiektów zdewastowały bezkarne grupy żołnierzy radzieckich. Kiedy władze wojewódzkie dotarły do Legnicy, władza w mieście formalnie była w rękach Polaków, ale jej zasięg mocno ograniczało stacjonujące tu wojsko radzieckie. 25 IV 1945 r.
Radziecka Komendantura Wojskowa przekazała władzę w południowej dzielnicy Legnicy ekipie operacyjnej (mianowanej w Trzebnicy), na której czele stał Władysław Stasierski jako pełnomocnik obwodowy (powiatowy) na Obwód XXI Legnica.

W tym dniu w mieście zawisła polska flaga, odśpiewano Hymn i Rotę. 16 V 1945 r. władze polskie przejęły miasto od Komendantury Wojskowej. Formalnie powstanie polskich władz administracyjnych kończyło rządy Komendantury Wojskowej w Legnicy. Wkrótce okazało się jednak, że żołnierze radzieccy zostaną w Legnicy na dłużej. W maju 1945 r. władze Kremla postanowiły o reorganizacji Armii Czerwonej, a na siedzibę utworzonej 29 V 1949 r. Północnej Grupy Wojsk (PGW), na której czele stanął marsz. K. Rokossowski, wybrano Legnicę.
Zadecydowało o tym strategiczne położenie miasta i jego poniemiecka infrastruktura wojskowa. Decyzje te znacząco wpływały na funkcjonowanie ówczesnych polskich władz miejskich, powiatowych i czasowo rezydujących w tym mieście władz wojewódzkich. Ponadto poważnie zaważyły na losach Dolnego Śląska i całego państwa polskiego w kolejnym półwieczu.
Niemal każda decyzja podejmowana przez polskie władze, których siedzibą była Legnica, musiała uwzględniać aspekt radziecki. Symptomatyczny był 14 VII 1945 r., w którym marsz. K. Rokossowski nakazał Polakom opuszczenie lewobrzeżnej części miasta (dotyczyło to ludności cywilnej oraz polskich instytucji i urzędów), co miało być (podobno) uzgodnione z prezydentem Bolesławem Bierutem. Ludność cywilna i polskie władze zostały usunięte z centrum miasta na przedmieście za Kaczawę. Wywołało to oburzenie i niepokoje, które wojewoda Piaskowski próbował uspokoić, tłumacząc, że wspólne egzystowanie w Legnicy Polaków i Rosjan będzie korzystne dla rozwoju miasta i regionu.
Polakom pozwolono na powrót do Śródmieścia pod koniec października 1945 r. Do odgrodzonej przez Rosjan części miasta dostępu nie miały nawet polskie władze, co generowało konflikty. Skomplikowane relacje między polskimi władzami a stroną radziecką w Legnicy miało poprawić powołanie delegata sztabu PGWAR, którego zadaniem była współpraca z wojewodą. Według opinii wojewody Piaskowskiego przedstawionej we wrześniu 1945 r. na czwartym zjeździe Pełnomocników Obwodowych RP z Okręgu Dolnośląskiego, dzięki pomocy ze strony sztabu Armii Radzieckiej pewnej poprawie uległa sytuacja w zakresie bezpieczeństwa, choć nadal zdarzały się rabunki, gwałty czy napady, których sprawcami byli żołnierze radzieccy.
Szabrownictwo
Jednym z głównych problemów polskiej administracji na całym obszarze Ziem Zachodnich i Północnych było szabrownictwo. Nie wszyscy Polacy przyjeżdżający wówczas na te ziemie zamierzali się tutaj osiedlić. Celem przyjazdu niektórych (głównie z centralnej Polski) był tzw. szaber, a więc wyszukanie dóbr poniemieckich, a następnie wywożenie ich do wcześniejszych miejsc zamieszkania. Było to widoczne także na Dolnym Śląsku, a szczególny wymiar miało w Legnicy. Według F. Zywerta, pioniera legnickiej oświaty, „szabrownicy byli w mieście problemem dla osadników, władz, a nawet Rosjan”. W zwalczanie tego zjawiska w sposób szczególny angażował się wojewoda Piaskowski.
„Pionier” – organ prasowy nowych władz
Wojewoda Piaskowski jako przedwojenny korespondent „Dziennika Popularnego” zdawał sobie sprawę ze znaczenia prasy jako narzędzia kreowania rzeczywistości społeczno-politycznej. Z jego inicjatywy 27 VIII 1945 r. w Legnicy ukazał się pierwszy numer gazety codziennej „Pionier”, organu prasowego nowych władz partyjno-państwowych, kolportowanej na całym Dolnym Śląsku.
Cele, jakie przyświecały wydaniu tej gazety, doskonale oddają jego słowa wydrukowane w pierwszym numerze: „Ukazanie się pierwszego polskiego dziennika na tym terenie po 600 lat zaboru niemieckiego uważam za wielki krok naprzód ku spolszczeniu Dolnego Śląska. […] Bardzo liczę, że «Pionier» ułatwi nam pracę, że poruszane przezeń tematy, rzucane myśli – nie tylko ugruntują polskość, ale i polską myśl demokratyczną i demokratyczny czyn pionierski”.
Wraz z władzami wojewódzkimi do Wrocławia przeniesiono też redakcję gazety.
Wrocław
Dopiero jesienią 1945 r., po ponadpółrocznej działalności, władze wojewódzkie Dolnego Śląska mogły rozpocząć urzędowanie w stolicy regionu. Formalnie Wrocław stał się siedzibą województwa 8 X 1945 r. Wkrótce przeniosły się tam wszystkie jego agendy, a wojewoda Stanisław Piaskowski pełnił swój urząd do 30 XI 1948 r.