Chrześcijańska Demokracja
Niekwestionowanym elementem kształtowania się i rozwoju sceny politycznej
w XX-wiecznej Europie są partie opierające się na wartościach chrześcijańskich.
KS. PATRYK GOŁUBCÓW
Jaszkotle
Figury świętych z fasady Bazyliki św. Piotra przypominają,
że celem życia chrześcijanina jest uświęcanie się
STEEN JEPSEN/PIXABAY.COM
Chrześcijańska Demokracja odgrywała istotną rolę w życiu politycznym wielu państw starego kontynentu głównie po zakończeniu II wojny światowej. Mimo wielości jej odmian, związanych ze specyfiką poszczególnych państw narodowych, a także ich sytuacją ekonomiczną, występujące pod rozmaitymi nazwami i funkcjonujące w Europie partie, u podstaw których leżą chrześcijańskie wartości, miały wiele cech wspólnych, wynikających ze społecznego nauczania Kościoła.
Nowy, ukształtowany po II wojnie światowej w krajach Europy Zachodniej ład polityczny stanowił swoistego rodzaju naturalną reakcję na dotychczasową hegemonię ustrojów totalitarnych (Niemcy, Włochy), co niewątpliwie w znacznym stopniu przyczyniło się do powstania i politycznej ekspansji partii usiłujących łączyć w swoich programach wartości konserwatywne z liberalnymi, zwłaszcza na płaszczyźnie gospodarczej. Jeśli chodzi o ich stosunek do kwestii światopoglądowych i konfrontację założeń programowych z konkretną działalnością w sferze politycznej, sytuacja była o wiele bardziej złożona i w tym względzie można zauważyć wiele sprzeczności.
Początki
Mówiąc o genezie samej idei budowania partii o profilu chadeckim, należy zwrócić uwagę na zachodzące procesy społeczno-polityczno-kulturowe w XIX-wiecznej Europie. Punktem wyjścia w refleksji nad okolicznościami powstawania w okresie późniejszym organizacji politycznych zawierających w swoich programach wartości chrześcijańskie, a mówiąc ściślej, zasady nauki społecznej Kościoła, jest nawiązanie do konsekwencji rewolucji francuskiej z 1789 r. oraz przypadającej na XVIII w. epoki oświecenia, z którą wiązało się powstanie nowych nurtów ideologicznych.
Powstałe w wyniku refleksji oświeceniowych myślicieli idee i systemy wartości stawały w opozycji do teocentrycznej wizji świata i człowieka. Nie ulega wątpliwości, że każda rewolucja, zarówno na płaszczyźnie politycznej (rewolucja francuska), jak i światopoglądowej („rewolucja” oświeceniowa), nieodłącznie wiąże się z postawami reakcyjnymi ze strony tej części społeczeństwa, której przedstawiciele nie podzielają potrzeby zmiany istniejącego status quo.
W przypadku wspomnianej, prowadzonej wielopłaszczyznowo rewolucji dodatkowym bodźcem do wzbudzenia reakcyjnych, niejednokrotnie radykalnych postaw ze strony jej oponentów był jej ofensywny, wręcz agresywny w wielu wymiarach charakter.
Pojawienie się organizacji opartych na chrześcijańskich wartościach, mających na celu obronę interesów katolickich obywateli, wiązało się ponadto z dynamicznymi przemianami społeczno-ekonomicznymi w XIX w., bez wątpienia mającymi wiele ideologicznych punktów stycznych z rewolucją francuską i jej oświeceniowymi założeniami.
Należy w tym kontekście wspomnieć o rewolucji przemysłowej (industrializacja; przejście od gospodarki agrarnej do industrialnej) i związanymi z nią przemianami demograficznymi w społeczeństwie (dynamiczna urbanizacja), a także problemem wzrastającego ubóstwa i wyzysku gorzej sytuowanej części społeczeństwa, głównie w przemyśle.
Powstała w XIX w. klasa robotnicza okazała się podatnym gruntem dla oddziaływania różnych ideologii, nie tylko komunizmu, czego skutki można było zaobserwować choćby w zrodzonych i funkcjonujących w XX w. totalitaryzmach, lecz także dla organizacji chrześcijańskich, które w latach późniejszych przekształcały się w partie polityczne, a które stały się niejako prekursorkami Chrześcijańskiej Demokracji.
Powstawanie ruchów i stowarzyszeń politycznych odnoszących się do chrześcijańskich zasad i katolickiej hierarchii wartości było, ogólnie rzecz ujmując, motywowane koniecznością reagowania na zaistniałą sytuację społeczno-polityczną, a nie przedsięwzięciami natury ofensywnej.
Inicjowanie organizacji politycznych o charakterze chrześcijańskim nie było tożsame z oficjalnym stanowiskiem Kościoła katolickiego.
Jaka demokracja?
Nie ulega wątpliwości, iż chrześcijańska demokracja jest pochodną demokracji rozumianej jako typ państwa, w którym jednym z kluczowych dogmatów jest wpływ obywateli na sprawowanie władzy, sięgającej swoimi korzeniami starożytnej Grecji. Istotnym impulsem do przemian społeczno-politycznych nowożytnego świata były XVIII-wieczne rewolucje: francuska i amerykańska, które nie pozostawały bez znaczenia w kontekście ewolucji idei demokratycznych i kształtowania się nowych, bardziej adekwatnych do konkretnych realiów społecznych form.
Swoistego rodzaju wspólnym mianownikiem dla wszelkich rodzajów państw o ustroju demokratycznym jest opieranie się na takich ideach, jak: pluralizm polityczny (w przeciwieństwie do państw totalitarnych – monopartyjnych, demokracja zakłada konieczność istnienia stronnictw opozycyjnych wobec władzy), równość wobec prawa (wszystkich obywateli, bez względu na ich status społeczny czy ekonomiczny), respektowanie praw obywatelskich i praw człowieka (oprócz powinności wobec państwa każdy obywatel ma niezbywalne prawa), społeczeństwo obywatelskie (obywatele są nieodłącznym elementem budującym życie społeczne i polityczne w państwie). Demokracja, w kontekście powyżej wymienionych jej filarów, jest przeciwieństwem ustroju totalitarnego we wszystkich jego odmianach.
Związek z chrześcijaństwem
Przez Chrześcijańską Demokrację, będącą odmianą partii demokratycznej, rozumie się zatem ruch społeczno-polityczny kierujący się zasadami społecznej doktryny chrześcijańskiej w celu rozwiązywania problemów społeczeństwa kapitalistycznego wg wskazań Kościoła katolickiego, przy zachowaniu własnej autonomii działania wobec hierarchii. Kluczowym elementem odróżniającym ją od innych rodzajów demokracji jest nawiązanie do zasad katolickiej nauki społecznej, której pionierem w sensie usystematyzowanej refleksji naukowej był papież Leon XIII (1878–1903). W encyklice Rerum novarum z 1891 r. zinterpretował on zachodzące w XIX w. przemiany społeczno-polityczne w świetle katolickich zasad moralnych. Niewątpliwie zasadniczą intencją autora wspomnianego dokumentu było wskazanie katolikom dróg postępowania w dynamicznie zmieniającym się świecie, jak również ustosunkowanie się Kościoła do rodzących się i przenikających do społeczeństwa nowych ideologii, niejednokrotnie sprzecznych z nauczaniem Kościoła katolickiego. Do podstawowych zasad katolickiej nauki społecznej, do których w dużej mierze odnosiła się późniejsza Chrześcijańska Demokracja, można zaliczyć zasady: sprawiedliwości (definiowanej w duchu filozofii tomistycznej jako „oddanie każdemu tego, co mu się słusznie należy”), miłości (wg definicji teocentrycznej, zwartej w ewangelicznym nauczaniu Jezusa, popartej refleksją personalistyczną chrześcijańskich myślicieli), dobra wspólnego (suponującej podkreślenie wspólnotowego charakteru społeczeństwa, sprzeciwiającej się realizacji jedynie partykularnych, jednostkowych interesów obywateli), solidarności (zakładającej wspólnotę działania i podejmowanych przez obywateli przedsięwzięć, głównie w sferze publicznej) i pomocniczości (zgodnie z którą wyższe szczeble władzy wspomagają te niższe tylko w razie konieczności).
Uszczegóławiając wymienione kwestie, należy wymienić niektóre z obszarów, na których działalność Chrześcijańskiej Demokracji jako partii politycznej determinowana jest przez katolicką naukę społeczną Kościoła, a mianowicie: poszanowanie ludzkiego życia i godności, promocja rodziny jako podstawowej komórki społecznej, respektowanie praw i egzekwowanie obowiązków obywatelskich, eliminowanie nierówności społecznych i zwalczanie ubóstwa wśród obywateli, szacunek do ludzkiej pracy i ochrona praw pracowniczych, społeczny solidaryzm.
Wspomniane obszary i tworzące ich teoretyczną osnowę wartości stanowiły zazwyczaj fundament programowy chadecji, a nie światopogląd i stosowane w przestrzeni polityczno-prawnej rozwiązania legislacyjne jej przedstawicieli.
