Moja Niedziela

Nietzsche, choć nie jest ulubionym filozofem chrześcijan, wykazał się wielokrotnie niezwykłą intuicją. Jego słynne słowa o otchłani, która może spojrzeć na nas, gdy zbyt długo się w nią wpatrujemy, są tego dobrym przykładem. Parafrazuję to zdanie, ponieważ w dzisiejszym psalmie Bóg określony jest jako ten, który „spogląda w otchłanie”. W istocie zarówno Nietzsche, jak też choćby Edgar Alan Poe czy Lovecraft dostrzegali, że poza naszym pojmowaniem znajduje się coś, co nie jest dla człowieka sferą bezpieczną. Ich dzieła zdają się emanować przekonaniem, że poza rozumem i racjonalnością znajduje się całe spektrum zjawisk mrocznych, niezrozumiałych, kosmicznych w swoim charakterze, które mogą przyprawić o szaleństwo. Nie spoglądamy w otchłań, staramy się tego uniknąć za wszelką cenę. A tymczasem Bóg – przeciwnie.
Czego nie mamy my, co posiada On, że może sobie na to pozwolić? Wydaje mi się, że jest to substancja. W świecie konstruktów, koniunktur, kompromisów, kontekstów Bóg jest substancjalny. On jeden może spojrzeć w otchłań, ponieważ jest prawdziwym Życiem. Jest nieśmiertelnością i wiecznością – w tym sensie jest dla otchłani z jednej strony antytezą, z drugiej – widzimy go również jako Byt kosmiczny, przekraczający nasze rozumienie. I w tym sensie jest jej podobny. Czy nie idziemy za daleko? Być może, ale kompletnie niesłychane jest, że z tych oschłych deliberacji nie wynika pesymistyczny wniosek. Przebija go pojawienie się Jezusa, który ogłasza, że Bóg nas kocha. I dlatego nie będzie nigdy równowagi między Bogiem i otchłanią. Bóg zawsze będzie większy o swoją miłość.

Dzisiejsza Ewangelia jest zupełnie nieprawdopodobna! „Nie bójcie się ludzi”, „kto się przyzna do Mnie przed ludźmi”. Nawet jeśli pomyślimy o tym, że Ewangelię dzieli pewien czasowy odstęp od wydarzeń, które opisuje, to wciąż profetyczny aspekt tego fragmentu, który przewiduje kolejne dwadzieścia wieków prześladowań i ośmieszania wyznawców Jezusa, jest wstrząsający. Czytam i myślę sobie, że Chrystus widział nas dzisiaj, teraz, kiedy siedzimy przed ekranami komputerów, chodzimy na spotkania towarzyskie, pracujemy, latamy w kosmos, piszemy książki itd. Widział, jak nie potrafimy się do Niego przyznać w tym wszystkim. Jak czasem wystarczy ktoś o większej pewności siebie czy bardziej przekonującej retoryce, byśmy poddawali się, milkli, porzucali obronę naszej wiary. Sam też to przeżyłem i to nie raz. Powinno być mi wstyd i jest, ale wciąż dostrzegam też płynność tej „winy”, pewne samousprawiedliwienie, które nie każe mi traktować mojego milczenia jako zaparcia się czy zdrady.
Mówię sobie, że zapytany wprost przyznam się do Niego. Ale nikt nas nie pyta wprost. Nikt nas (na szczęście) nie stawia pod murem. Nikt nas za wiarę nie zabija. A zatem… może warto przyznać się do Chrystusa po prostu wtedy, gdy świat daje nam taką szansę? Może nie trzeba czekać na heroiczny moment decyzji, ale zareagować, przez komentarz, poruszenie tego tematu w rozmowie.
Jeśli naprawdę wierzymy, że On zmartwychwstał, to jak możemy nie mówić o tym właściwie przy każdej okazji? Otóż możemy – człowiek to takie stworzenie, któremu nawet zmartwychwstanie powszednieje – ale nie musimy. Nie bójmy się zatem tego stworzenia i mówmy do niego: jesteś ważniejszy niż wiele wróbli.

Perfekcyjna niedoskonałość, błyskotliwa książka Jacka Dukaja, omawia dzieje człowieka przyszłości, który staje się transcendentny nie tylko wobec natury, ale także wobec śmierci, ciała, intelektu. Jest właściwie istotą półboską, uwikłaną w niepomiernie skomplikowaną sieć społecznych i technologicznych zależności, których zrozumienie wymaga nie lada wysiłku i zaangażowania sztucznej inteligencji. Wizja tyleż kusząca, co przerażająca. Dukaj w pewnym sensie przeczuwa kierunek, w którym zmierza nasza cywilizacja. Coraz większy stopień komplikacji rzeczywistości, na który reagujemy różnie – od snucia utopijnych wizji społeczeństwa „równości i różnorodności” (co, jak wiemy, dotychczas kończyło się tragicznie) po ucieczkę w ciasno pojęty patriotyzm i izolacjonizm (co kończyło się równie źle). Próbujemy być w tym wszystkim coraz bardziej racjonalni: „mądrzy i roztropni”. A słowa „przyjdźcie do mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię” stają się przy tym obietnicą niespełnialną. Jezus tymczasem zwraca się również do człowieka przyszłości i przypomina: ty też masz duszę!
Ty też odczuwasz niepokój i strach, których nie przepędzi żadna ziemska siła, bo ten strach nie pochodzi stąd. Dusza, która zaufała Jemu, nie przestaje kierować się racjonalnością, nie przestaje rozumieć świata. To nie jest gra o sumie zerowej – Jezus potrafi dodać do naszego życia pokój, jaki był w historii udziałem świętych. Pokój, z jakim odchodzili ci, którzy Mu zaufali. To doprawdy lekkie brzemię, jeśli pierwszą instancją w naszej hierarchii zaufania nie będzie maszyna, lecz osobowy Bóg.

Niezwykły rozdźwięk między dzisiejszym wyimkiem z Księgi Mądrości, opisującym łagodnego, dającego nadzieję Sędziego, a twardymi słowami Chrystusa o rozpalonym piecu i „zgrzytaniu zębów” nie jest mimo wszystko paradoksem. Choć czasem tak właśnie myślimy: z jednej strony wyobrażamy sobie Boga jako zsyłającego potopy, karzącego każdy występek Sędziego, który zamknął nas w swoim panoptikonie i tylko czeka na nasze potknięcia. Z drugiej – snujemy wyobrażenia o nieskończenie łagodnym Jezusie, który ani komara by nie skrzywdził. A Bóg jest przecież jeden i ten sam – nie ma Jego dwóch „wersji”; podobnie nauczanie Kościoła, podkreślające miłosierdzie bądź sprawiedliwość Boga, nie zależy od koniunktury i kulturowej akceptacji. Jak jednak pogodzić obie te wizje? Wydaje mi się, że podpowiada nam to tekst Księgi Mądrości: „Twoja bowiem moc jest podstawą Twej sprawiedliwości”. Zobaczmy, że osąd Boga od niczego i nikogo nie zależy. Nie musi on karać więzieniem zabójcy, ponieważ nie musi go od siebie izolować. Zabójca czy nie – nie jest w stanie skrzywdzić Boga. Dlatego sąd, o którym poucza nas Jezus, jest sądem doskonałym, któremu nie podlegają jedynie przypadkowe nasze zachowania, ale my jako unikatowe byty, nieśmiertelne dusze stworzone przez Niego i za Nim tęskniące.
A zatem na końcu czasów sąd nie będzie dla nas zaskoczeniem – myślę, że każdy z nas dowie się po prostu, kim tak naprawdę jest, i będzie musiał to zaakceptować. Warto już dziś się nad tym zastanowić – wciąż w końcu jesteśmy zbożem lub chwastami. Dopóki żyjemy, mamy możliwość transformacji.