Relikwie Męki Pańskiej

Ekspedycja św. Heleny
Z pewnością zwrotu w tematyce przedmiotów upamiętniających śmierć Chrystusa dokonała matka wspomnianego cesarza i późniejsza święta czczona w Kościele – Helena (ok. 250–ok. 328), która ok. 325 r. odbyła podróż do Ziemi Świętej. Według starożytnego greckiego historyka Sokratesa Scholastyka (ok. 380–ok. 450) wyprawa ta związana była z wizjami proroczymi, jakie miała szczególnie we śnie Helena. Problemem, z jakim musiała się zmierzyć, był fakt, iż w miejscu dawnej Jerozolimy zniszczonej w 70 r. cesarz Hadrian w 130 r. wybudował całkowicie nowe miasto nazwane Aelia Capitolina. Samo miejsce Golgoty i grobu Chrystusa zostało zniwelowane, zasypane, a w miejscu wzniesiono świątynie pogańskie, zaprowadzając rzymskie i greckie kulty religijne.
Jak podaje Sokrates Scholastyk w swojej Historii Kościoła, grób Chrystusa został zasypany, a następnie wybudowano tam świątynię pogańską poświęconą Afrodycie. Dalej kronikarz pisze, że Helena nakazała usunąć wszystkie pogańskie symbole i dokonać odkrywki podłoża. Jednakże nie mogło to nastąpić w krótkim czasie i bez jakichkolwiek trudności, jak by to chciał Sokrates. Zwrócić należy uwagę, że w okolicy Kalwarii znajdował się kamieniołom, z którego wydobywano kamień. Poza tym, jeśli tam był kamieniołom, to w jego okolicy było wiele grot, zapadlisk i trudnych do zidentyfikowania wyłomów, a w żadnym przekazie nie odnajdujemy informacji o tych trudnych pracach. Warto dodać, że Cyryl biskup Jerozolimy w swojej katechezie głoszonej w okolicy Golgoty zaznacza, że grób Jezusa znajdował się w skale.
W dziele Vita Constantini Euzebiusz z Cezarei pisze, że z listu cesarza do biskupa Makariusza wynika, że po usunięciu świątyni Afrodyty i odsłonięciu pierwotnego gruntu znaleziono „Znak rozpoznawczy Jego Najświętszej Męki”. Interesujący jest tu fakt, iż nie ma mowy o dokonaniu tego przez Helenę, co natomiast sugeruje Scholastyk.
Obaj historiografowie zgadzają się co do miejsca i okoliczności oraz samych działań i prac, jakie miały miejsce na Golgocie. Sokrates opisuje w ciekawy sposób wydarzenia związane z odkryciami. Otóż po odsłonięciu pierwotnego podłoża odkrywa ona trzy krzyże, tabliczkę z tytułem winy skazańca, tzw. Titulus, którą kazał sporządzić Piłat, oraz gwoździe. Jednakże problemem stało się ustalenie, który z krzyży był narzędziem Męki Pana. Omawiany kronikarz uważa, że to interwencja biskupa Makariusza pomogła to ustalić. Mianowicie miał ten Pasterz Kościoła Jerozolimskiego prosić o znak od Boga. Na ciele umierającej kobiety kładziono po kolei znalezione fragmenty. Dopiero gdy dotknęła części trzeciego, cudownie wyzdrowiała i powróciła do pełni sił. Nie można odrzucić tego wyjaśnienia całkowicie, aczkolwiek problematyka tego cudu wiąże się z jeszcze innymi bardziej legendarnymi opowieściami.
Historia relikwii Męki Pańskiej nie zakończyła się wraz z okryciem św. Heleny. Kolejne wieki, wstrząsające wydarzenia, zachowane źródła oraz pobożność wiernych właściwie do współczesności ukazują elementy kultu, jakim zostały otoczone pamiątki po Mistrzu z Nazaretu.

Tablicę niesiono przed skazańcem, a następnie umieszczano na krzyżu. Według starożytnych relacji tak jak w przypadku krzyża, również tablica została podzielona: część z zapisem „Król Żydowski” pozostała w Jerozolimie, natomiast druga przewieziona została do Rzymu, gdzie z innymi artefaktami Heleny złożono ją w pałacu na Lateranie, którą z czasem przebudowano na bazylikę Krzyża Jerozolimskiego. O fragmencie pozostawionym w Jerozolimie świadczy w 2. poł. IV w. zapis Egerii w jej pamiętniku z pielgrzymki. Również w relacji Anonima z Piacenzy z 570 r. mowa jest o bielonej wapnem tablicy wykonanej z drzewa orzechowego ze wspomnianym powyżej napisem. W tym przypadku warto dodać, że autor spisujący swoje przeżycia i wydarzenia w Ziemi Świętej zaznaczył, iż przedmiot ten miał w ręku, co pozwala na szczegółowe określenie relikwii. Bezpowrotnie zaginęła podczas splądrowania Jerozolimy przez Persów w 614 r.
O relikwii przechowywanej w Rzymie wiadomo, iż również wykonano ją z drzewa orzechowego i posiada ślady farby. Artefakt po wybudowaniu bazyliki został wmurowany w ścianę ponad ołtarzem, zapewne ze względów bezpieczeństwa związanego z licznymi najazdami i zniszczeniami miasta. Wyjęto ją w 1143 r., a następnie decyzją kard. Gerarda (późniejszy papież Lucjusz II w l. 1144–1445) po raz kolejny umieszczono w strukturze świątyni. Została odnaleziona w 1492 r. podczas prac budowlanych. Była zamurowana w łuku kaplicy św. Heleny w bazylice Santa Croce w Rzymie. Jej osobliwością jest fakt, iż inskrypcja na niej umieszczona: „Jezus Nazarejczyk” zapisana została w języku hebrajskim, greckim i łacińskim, a nie według kolejności podanej przez ewangelistów Jana lub Łukasza.
Wydawałoby się, że jest to dowód na sfałszowanie świętego przedmiotu. Jednak jest odwrotnie, świadczy raczej o tym, iż jest oryginalny. Bo gdyby zakładać fałszerstwo, to tekst umieszczony na tablicy byłby zbieżny z zapisem z Ewangelii. Również samo fałszowanie tablicy z tytułem winy Chrystusa nie miałoby sensu, gdyż nie był on wykorzystywany jako przedmiot kultu związany z pielgrzymkami, publicznym wystawieniem, składanymi ofiarami, otrzymywaniem odpustów i przywilejów, był jedynie przechowywany w ścianie bazyliki. Jednocześnie zawarte w inskrypcji nieścisłości gramatyczne i forma, różniące się od tekstu biblijnego, odrzucają fałszerstwo, gdyż w takim przypadku z pewnością trzymano by się wersji kanonicznej zawartej w Biblii. Co więcej, badania samego drewna, a także pisma wskazują jednoznacznie na I w. pochodzenia relikwii.
Powyżej przedstawiono jedynie relikwie najbardziej znane, jednak wśród Arma Christi znajduje się jeszcze wiele bardziej bądź mniej znanych przedmiotów ściśle związanych z Męką Chrystusa i Jego śmiercią. W dużej mierze są to artefakty budujące mentalność religijną i kulturową, ale raczej w przestrzeni lokalnej. Z pewnością warto je przybliżyć i poznać ich historię, co być może również na łamach „Nowego Życia” zostanie w przyszłości uczynione. Wiele z tych relikwii miało bowiem znaczenie również dla Kościoła na Śląsku i dla kształtowania duchowości mieszkańców diecezji wrocławskiej, szczególnie w średniowieczu, kiedy rola relikwii w życiu religijnym, kulturowym i społecznym była bardzo duża. Niech przedmioty te, które przez wieki otaczano czcią i głębokim szacunkiem, pomagają nam, żyjącym w trzecim tysiącleciu, pamiętać o prawdziwej i doskonałej ofierze, jakiej dokonał Bóg z miłości do człowieka, i niech kształtują naszą wrażliwość na dar życia wiecznego.