Historia nie zna przypadku

W marcu 1938 r. w berlińskiej „Scali” odnosiła triumfy artystyczne wraz z kwartetem „T4” Wanda Vorbond-Dąbrowska. Wiele powodów do chluby przyniosły Polakom Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Klasycznym w Lahti. Choć Norwegowie oblegli prawie wszystkie czołowe miejsca, na podium stanął Stanisław Marusarz. Jak donosił wydawany dla Polaków „Dziennik Berliński”, trenujący we Lwowie zakopiańczyk osiągnął wówczas kolejno 66 i 67 m, co dało mu tytuł wicemistrza świata. Wiosna tego roku miała podarować Polakom w Niemczech jeszcze niejedną okazję do prawdziwej dumy.
Polacy nie stanowili licznej grupy, toteż nie wyróżniała się ona w życiu miasta. W czasach szalejącego na przełomie dekad kryzysu doceniali jednak wzajemną pomoc. Nawet przybywający z Małopolski Wschodniej Żydzi znajdowali w polskich organizacjach wsparcie materialne i zdobywali rabinackie szlify. Warunkiem przetrwania było jednak zachowanie tożsamości narodowej. Młodzi skupiali się w Towarzystwie Młodzieży Polskiej, dzieciom służyło Towarzystwo Szkolne na Dolny Śląsk, które organizowało lekcje polskiego, historii i geografii. W Domu Polskim funkcjonowała czytelnia i biblioteka.
Z zakazem noszenia mundurów i polskich orzełków w mieście działały drużyny harcerskie: męska formacja wybrała na patrona „Króla Bolesława Chrobrego”, a dziewczyny gromadziły się pod imieniem Emilii Plater. Polacy dzielili ze swoimi niemieckimi sąsiadami skutki potężnego załamania gospodarczego, jednak w przeciwieństwie do nich znajdowali się wśród grup, które powszechnie oskarżano o złą kondycję Niemiec. Rada Miasta, w której ćwierć mandatów należało do nacjonalistów, wypróbowała przy tej okazji taktykę wyciągania pieniędzy z budżetu centralnego.
Rozpętana przez prasę akcja propagandowa miała przekonać o polskich planach rewindykacji powojennego ładu. Co rusz donoszono o akcjach „zbrodniczych podpalaczy” i „morderców z polskich bojówek”.
Życie w cieniu swastyki
We wrześniu 1930 r. mieszkańcy stolicy Śląska mieli okazję uczestniczyć w ogromnym wiecu zorganizowanym w ramach kampanii wyborczej do Reichstagu.
Charyzmatyczna przemowa Hitlera przyczyniła się wówczas do zdobycia mandatu przez późniejszego Generalnego Gubernatora na ziemiach okupowanych, Hansa Franka. Warto wiedzieć, że w stolicy Dolnego Śląska NSDAP zdobyła ponadprzeciętną liczbę głosów. Zbiorowa nazistowska manifa w Hali Stulecia zgromadziła kilka miesięcy później 30 tysięcy rozentuzjazmowanych breslauerów – od bezrobotnych po junkierską arystokrację rodową.
Objęcie urzędu kanclerskiego przez Hitlera w styczniu 1933 r. oznaczało wielkie zmiany w funkcjonowaniu Ślązaków. Wśród Niemców dominowała wiara w lepsze jutro, której nie mąciła nawet słabnąca na skutek odpływu kadry i studentów pozycja wrocławskiego uniwersytetu. Na Bischofstrasse (obecnie ul. Biskupia) 13 znalazła swoją siedzibę NSDAP. Ów „Brunatny Dom” szybko otoczono niechlubną sławą katowni. To tutaj złapani w kwietniu przez bojówki hitlerowskie studenci, Tadeusz Kania, Franciszek Jankowski i Feliks Straszyński, zostali pobici i porzuceni na ulicy. Stało się jasne, że nadszedł czas bezpośredniej konfrontacji sił. W atmosferze podsycanego przez władze od lata 1933 r. strachu przed polskim atakiem z powietrza, co było poparte cyklicznymi alarmami przeciwlotniczymi i ćwiczeniami obrony cywilnej, każdy mówiący publicznie po polsku traktowany był jak zagrażający bezpieczeństwu narodowemu wróg, zasługujący na natychmiastową reakcję.
Jednak trudno posądzać społeczność przedwojennego Wrocławia wyłącznie o zachowania właściwe rozhisteryzowanemu tłumowi. Wybrana demokratycznie Rada Miasta żądała zmiany nazwisk na niemiecko brzmiące.