O użalaniu się nad sobą

Jak pisze w swojej książce, wszyscy doświadczamy w życiu smutku i bólu. To często normalne i zdrowe emocje. Ale rozpamiętywanie swoich żalów i nieszczęść działa jednak autodestrukcyjnie.
Przejawy
U podstaw użalania się nad sobą leży nasz sposób myślenia na temat siebie i oczekiwania, jak powinien w stosunku do nas działać Bóg, jak powinno się układać życie i jak powinni nas traktować inni. Według A. Morin typowymi myślami, które prowadzą do użalania się nad sobą, są takie przekonania, jak: „dobre rzeczy przydarzają się tylko innym”, „zawsze spadają na mnie same złe rzeczy”, „moje życie to równia pochyła” czy „nikt inny nie musi się zmagać z takimi kłopotami jak ja”. Często wydaje się nam, że innym żyje się łatwiej i lepiej. Nieraz myślimy, że świat uwziął się na nas i to tylko my mamy szczególnego pecha. Niekiedy jesteśmy głęboko przekonani, że nikt w pełni nie rozumie, jak nam czasami jest ciężko i nieustannie pod górkę.
Użalanie się nad sobą może być także efektem niepotwierdzania przez życie naszego mniemania o sobie.
Możemy bowiem uważać, że jesteśmy ludźmi tak wyjątkowymi, wspaniałymi i dobrymi, iż zasługujemy na lepsze traktowanie przez życie i na otrzymywanie od niego więcej niż inni. W związku z tym możemy być przekonani, że sukces w życiu powinien nas spotkać bez wkładania w to większego wysiłku. Wszystko powinno nam przychodzić łatwo i szybko, bez nadmiernego czekania na efekty naszego działania. Uważamy ponadto, że powinniśmy być także zwolnieni z ponoszenia odpowiedzialności, zwłaszcza za negatywne skutki naszych działań i wyborów. Wierzymy bowiem, że jesteśmy wyjątkiem od reguły, a w związku z tym nie powinniśmy przechodzić przez to samo co inni. Kiedy więc życie nie potwierdza naszych przekonań na temat siebie, łatwo się w nas może pojawić postawa rozgoryczenia i użalania się nad sobą. Jej głównym rdzeniem staje się wówczas poczucie krzywdy, że życie i świat nie doceniają nas, nie poznając się na nas i naszych zdolnościach.
Użalanie się nad sobą może wypływać także z frustracji motywacji, której głównym celem życiowym staje się zadowalanie innych. Osoby z taką motywacją wkładają wiele wysiłku, by unikać konfliktów z innymi, zwłaszcza przez chowanie własnych przekonań i uczuć, szczególnie tych, które powstają w nich, kiedy inni ich ranią i wykorzystują. Często zgadzają się na robienie czegoś, na co nie tylko nie mają ochoty, ale co jest zwykłem zabieraniem ich czasu i energii wbrew ich podstawowym interesom i wartościom.
Gdy ich dążenie nie przynosi poprawy nastroju innych, ich sytuacji życiowej, a tym samym nie przyczynia się do ich większego zadowolenia, czują się sfrustrowane i zaczynają się użalać nad sobą. Skarżą się wtedy, że inni nie potrafią dostrzec ich wysiłków, docenić ich dobrej woli i intencji, ich starań, zabiegów i poświęcenia. Użalanie się nad sobą może wypływać z zawiedzionego oczekiwania na sprawiedliwość za poniesione przez nas jakieś wcześniejsze cierpienia. Osoby, które doświadczyły cierpienia ze strony innych, czasami oczekują, że życie powinno im to w jakiś sposób zrekompensować, dając im tylko dobre rzeczy lub pomagając w unikaniu trudnych sytuacji czy problemów. Kiedy tak się nie dzieje, odczuwają frustrację i rozczarowanie, użalają się nad sobą, mówiąc o niesprawiedliwości życia.
Skutki
Jak wskazuje A. Morin, użalanie się prowadzi do zwykłej straty czasu i pochłania mnóstwo energii psychicznej, ale w żaden sposób nie poprawia sytuacji ani nie przybliża nas do rozwiązania trudności. Prowadzi najczęściej do eskalacji negatywnych uczuć, za nim bowiem przychodzą złość, uraza, samotność i inne nieprzyjemne doznania, które staną się pożywką dla kolejnych negatywnych myśli.
Rozczulanie się nad sobą może opóźnić proces zdrowienia i zahamować rozwój, ponieważ skupia naszą uwagę na tym, jak powinno być inaczej, a nie na tym, jak jest. Nie pozwala więc zaakceptować nam sytuacji, w jakiej się znajdujemy, i tym samym znaleźć sposobów poradzenia sobie z nią. Litowanie się nad sobą, zdaniem A. Morin, może się stać samospełniającą się przepowiednią. Sprawia ono bowiem, że ulegając mu, postrzegamy nasze życie jako żałosne i nieudane. Tracimy z tego powodu motywację do działania, co może prowadzić do jeszcze większych problemów, które staną się powodem jeszcze większego użalania się nad sobą.