W tajnej służbie wrocławskiego kardynała

Gdy Otto ujrzał z daleka upragniony gród, zbliżył się doń boso ze słowami modlitwy na ustach. Tamtejszy biskup Unger przyjął go z wielkim szacunkiem i wprowadził do kościoła, gdzie cesarz, zalany łzami, prosił świętego męczennika o wstawiennictwo, by mógł dostąpić łaski Chrystusowej. Następnie utworzył zaraz arcybiskupstwo, zgodnie z prawem, jak przypuszczam, lecz bez zgody wymienionego tylko co biskupa, którego diecezja obejmowała cały ten kraj. Arcybiskupstwo to powierzył bratu wspomnianego męczennika Radzimowi i podporządkował mu z wyjątkiem biskupa poznańskiego Ungera następujących biskupów: kołobrzeskiego Reinberna, krakowskiego Poppona i wrocławskiego Jana. Również ufundował tam ołtarz i złożył na nim uroczyście święte relikwie”.
Tak opisał religijne znaczenie i konsekwencje Synodu Gnieźnieńskiego z 1000 r. biskup merseburski i kronikarz z początku IX w. Thietmar (Kronika Thietmara, tłum. M.Z. Jedlicki, Kraków 2005).
Wrocław i św. Wojciech
Diecezja wrocławska, choć zmieniały się granice państw, w których się znajdowała, formalnie do XIX w. pozostawała w strukturze i zależności episkopatu polskiego.
Oczywiście ten związek w miarę upływu czasu, nowych granic i wpływów kulturowych, społecznych, ale także religijnych ulegał stałemu osłabieniu i rozluźnieniu. Idealnym tego przykładem jest kult św. Wojciecha.
W średniowiecznej diecezji wrocławskiej jako głównego patrona metropolii gnieźnieńskiej czczono bardzo uroczyście jego obchód (23 kwietnia) jako święto nakazane z dniem wolnym od pracy w najwyższym rycie liturgicznym tzw. Triplex, a już w XI i XII w. poświęcano mu wiele kościołów i kaplic. Znana i rozkrzewiana była tradycja o jego obecności w wielu miejscach na Śląsku, które otaczano wdzięcznym szacunkiem. Nie przeszkodziło to jednak, by już w XIV stuleciu wprowadzić do diecezjalnego kalendarza liturgicznego drugie święto ku jego czci: Translacji św. Wojciecha, które to święto upamiętniało uroczyste wprowadzenie relikwii świętego do katedry praskiej… skradzionych i wywiezionych z Gniezna podczas najazdu księcia Brzetysława w 1038 r. Polska tradycja przekonuje jednak, że wcale nie zostały one wykradzione, gdyż z obawy przed plądrowaniem archikatedry zostały wcześniej ukryte, a następnie w „cudowny” sposób odnalezione. Omawiane święto zostało usunięte z wrocławskiego proprium dopiero w 1649 r.
Nie piechotą, ale czołgiem
Przytoczony powyżej cytat kroniki biskupa Thietmara dotyczący pielgrzymki cesarza niemieckiego Ottona III do grobu swojego przyjaciela św. Wojciecha poprzedzony został wzmianką, że gdy cesarz ujrzał z daleka Gniezno, piechotą i boso przeszedł ostatni etap swojej podróży.
W 1939 r. nikt nie śmiał o tym wspomnieć, a władze niemieckiej III Rzeszy do pierwszej stolicy Polski wysłały czołgi, samoloty, Wehrmacht i cały ówczesny aparat terroru z Gestapo i SS na czele. Po klęsce wrześniowej decyzją Adolfa Hitlera podbity i kontrolowany przez Niemców obszar państwa podzielony został na dwie części, z których jedna, zachodni rejon wraz z Gnieznem, włączona została do III Rzeszy Niemieckiej, przyjmując nazwę Kraju Warty.
W 1941 r. na tym obszarze rozpoczyna się historia, której źródła sięgają rezydencji i kurii biskupiej na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu.
Troska kardynała o Gniezno
Wrocławski arcybiskup kard. Adolf Bertram (1914–1945) uznawany jest do dziś za kontrowersyjną postać, jeśli chodzi o jego postawę w czasach hitlerowskiego nazistowskiego reżimu, szczególnie w okresie II wojny światowej.
Jednakże to dzięki niemu uratowano relikwie św. Wojciecha, symbol polskiego chrześcijaństwa i politycznego znaczenia Polski w środkowej Europie w planach budowy Uniwersalnego Imperium Chrześcijańskiego cesarza Ottona III.
Sędziwy hierarcha oprócz urzędu biskupa rozległej diecezji wrocławskiej piastował funkcję przewodniczącego Konferencji Episkopatu Niemiec. Wiązało się to z ogromną wiedzą i zakulisowymi działaniami, jakie dzięki szerokim kontaktom mógł w tajemnicy podejmować ówczesny Episkopat, choć ze względu na rozbudowany aparat bezpieczeństwa z pewnością na ograniczoną skalę.