Trzebnica – śląska Sainte-Chapelle

Nawiedzając sanktuarium św. Jadwigi w trzebnickim kościele klasztornym, dostrzec można, że funkcja wzniesionej tam kaplicy, a także jej struktura i styl przypominają słynną Sainte-Chapelle ufundowaną przez króla Francji Ludwika IX Świętego (1214–1270) w celu przechowywania i oddawania należnej czci relikwiom Męki Pańskiej.
Obrzędy inicjujące kult św. Jadwigi
Papieska decyzja o wyniesieniu na ołtarze księżnej Jadwigi, poprzedzona żmudnym procesem kanonizacyjnym, spowodowała potrzebę przeprowadzenia ekshumacji i elewacji, czyli podniesienia szczątków nowej świętej z dotychczasowego grobu i po zapewnieniu im stosownej oprawy sakralnej przeniesieniu ich w nowe, godne miejsce, gdzie wystawione do publicznej czci będą mogły służyć budowaniu więzi i wspólnoty z wiernymi przychodzącymi z prośbami i podziękowaniami za otrzymane łaski.
Tego typu miejsce stawało się także konkretnym punktem odniesienia wobec pamięci dziedzictwa pozostawionego przez świętego za jego życia doczesnego.
Żywot św. Jadwigi wskazuje 17 VIII 1267 r. jako dzień, w którym dokonano obrzędu ekshumacji, a elewacji i pierwszej translacji dokonano 25 VIII 1267 r., dzień po uroczystości patronalnej konwentu cysterek trzebnickich i głównego patrona pary książęcej Jadwigi i Henryka Brodatego – św. Bartłomieja. Zgodnie z lokalnym proprium dzień ten miał rangę święta kolejnej rocznicy dedykacji, czyli poświęcenia kościoła. Hagiografia św. Jadwigi łączy w jedną narrację wszystkie obrzędy kanonizacyjne, stąd warto poświęcić im więcej uwagi w celu przedstawienia prawidłowej rekonstrukcji wydarzeń.
Wśród uczestników tego rytu byli opaci cysterscy: Mikołaj z Lubiąża i Maurycy z Kamieńca Ząbkowickiego. Liczba opatów, a zatem zwierzchników zakonnych mogących posługiwać się biskupimi insygniami, wiązała się z zawartą w Żywocie Większym św. Jadwigi wizją mniszki Julianny, według której przy grobie księżnej obecnych było dwóch opatów i dwóch biskupów. Taki zabieg miał konkretny cel – chodziło o uwiarygodnienie cudów mogących być przypisanych Jadwidze. Dwór książęcy reprezentowali: wnuk św. Jadwigi i syn Henryka Pobożnego książę Konrad I Głogowski wraz z potomstwem oraz siostrą Agnieszką, późniejszą ksienią cysterską w Trzebnicy. W ceremonii uczestniczyło także wiele innych osób nobilitowanych: prałatów i zakonników, duchowieństwo niższe, a także rycerze i pospólstwo, jednakże ich dostęp do kaplicy św. Piotra, gdzie znajdował się grób świętej, był niemożliwy ze względu na porządek, bezpieczeństwo i szacunek.
Hagiograf opisuje niezwykłe wydarzenie związane z cudownym zapachem, jaki zaczął wydobywać się, gdy otwarto drewniane wieko trumny, w której spoczywało ciało świętej. Motyw ten jest powtórzeniem tego, co miało miejsce w kościele klasztornym przed pogrzebem księżnej, gdy ciało spoczywało na marach. Wczytując się w zachowany przekaz, można dostrzec także motyw oznaczony jako „corpus incorruptum”. Ekshumacja z grobu szczątków św. Jadwigi wykazała bowiem, iż biologicznemu rozkładowi nie uległy trzy palce, w których Jadwiga trzymała figurę Matki Bożej, oraz mózg. Zgodnie z opisem z głowy świętej wypływał pachnący olejek. Odczytując hagiografię Jadwigi w duchu średniowiecza, zapewne można te zewnętrze znaki uznać za nadzwyczajne wydarzenia o znamionach cudu, jednak znając współczesną biologię i medycynę, trzeba nadmienić, iż odpowiednie warunki geologiczne i klimatyczne mogą spowolnić proces rozkładu ciała i wpłynąć bardzo mocno na stan ich zachowania. Po zabezpieczeniu zachowanych szczątków relikwie zostały złożone najprawdopodobniej w kaplicy św. Jana, czyli w miejscu, w którym Jadwiga chciała zostać pochowana. Miało to sens o tyle, że planowano już nowe miejsce pochówku, godne pierwszej świętej Śląska i władczyni jednego z najważniejszych regionów Polski.
Sanktuarium na paryską modłę
Idea wzniesienia oddzielnej kaplicy jako miejsca oddawania czci św. Jadwidze zrodziła się wkrótce po kanonizacji w kręgach rodziny książęcej. Wysoka godność Jadwigi oraz jej sława jako pobożnej i poświęcającej swoje życie na czynienie dzieł miłosierdzia, a także główne miejsce ostatnich lat życia, śmierci i spoczynku w Trzebnicy, swojej najważniejszej w życiu fundacji, predysponowały do ustanowienia oddzielnego sanktuarium, gdzie z należytą godnością będzie propagowany jej kult.