Pochwała młodości

Skupieni w Towarzystwie Słowiańskim Literackim słuchacze wykładów Westphala nie pozostali bierni.
List do profesora – uprzejmy, lecz przemyślany i pełen trafnych argumentów, choć nieco idealizujący szlacheckie wartości w historii Polski – odbił się głośnym echem w życiu uniwersytetu.
Wtedy możliwe było jeszcze uczciwe potraktowanie dowodzenia rozumowego, dekadę później Kulturkampf nie będzie się już z siłą argumentacji cackał.
Dwa lata przed powstaniem styczniowym w życiu niewielkiej, ale prężnej społeczności polskich studentów we Wrocławiu rozpoczął się ważny etap. Po przetrawieniu pierwszych haustów fascynacji słowiańską mitologią wyróżniali siebie wśród Czechów i Łużyczan, znajdując nowe drogi ujścia intelektualnego fermentu. Prawnukowie ostatnich wolnych polskich sobiepanów podejmowali wyzwanie w zapasach, których stawką było zepchnięcie ich wielkiego ongiś narodu z dziejowego ringu. „U nas każdy musi być żołnierzem” – pisał Stefan Pawlicki.
Poznać przeszłość, wyjaśnić teraźniejszość i działać – tak w skrócie można określić nowy plan Towarzystwa Literackiego Słowiańskiego.
„nadziei złote malowidła”
Niech przemówią statystyki: w latach 1858–1863 odbyło się 68 spotkań połączonych z odczytami studenckimi i z udziałem zaproszonych gości. Poruszano na nich sprawy historii Polski, jej ustroju i gospodarki. Królem myśli pozostawał nieortodoksyjny Joachim Lelewel.
Umysły rozpalały się problemem wpływu religii na życie narodowe, pasjonowano się mitologią słowiańską z jej kwestią Czarnoboga i kanibalizmu.
Czytano Kochanowskiego, Górnickiego i wielu innych geniuszy literatury.
Swój wieczorek miał tu Adam Asnyk. Do biblioteki, w której panował profesjonalny porządek, a bibliotekarz zarabiał ze wspólnych funduszy 60 talarów rocznie, sprowadzono własnym sumptem 2000 polskich tytułów.
W 1861 roku, na fali pobudzenia płynącego z Królestwa Polskiego, wrocławscy studenci zaczęli publicznie deklarować swoją polskość i na znak solidarności z warszawskimi manifestantami założyli czarne stroje.
W kościele św. Krzyża odprawiono nabożeństwo za duszę Joachima Lelewela (choć on sam był agnostykiem), okraszoną uroczystą akademią, na której zagrał Władysław Wolański, syn polskiego fantasty-archeologa Tadeusza.
Członkowie Towarzystwa zbojkotowali oficjalne obchody jubileuszu uniwersytetu, a msza za duszę księcia Adama Czartoryskiego w kościele św. Maurycego zakończyła się publicznym odśpiewaniem Boże, coś Polskę! We Wrocławiu działali już inwigilowani przez pruskie służby członkowie warszawskiego „Czarnego Bractwa”.
Początkowo niechętni działalności konspiracyjnej studenci wrocławscy dali się wciągnąć w krąg powstańczych mrzonek: Karol Libelt, syn poznańskiego mesjanisty, komunikował się z Bakuninem, Ksawery Liske otarł się o aresztowanie, niespokojny Michał Śniegocki miotał się w swej robocie między Galicją a Śląskiem.
„…kto łeb urwał Hydrze”
W styczniu 1863 r. w Zajeździe pod Złotą Gęsią uruchomiono akcję ochotniczego zaciągu do powstania.
Większość polskich adeptów nauki wyruszyła do Królestwa. W ciągu kilku miesięcy za Polskę zginęli studenci prawa: spolonizowany potomek niemieckiej rodziny Kazimierz Zimmermann (w powstaniu walczyli też czterej jego bracia), Nikodem Maryański, Celestyn Milewski i wspomniany już Karol Libelt syn. Za te same ideały oddali życie niedoszli filozofowie: Franciszek Szrajer, Artakserkses Pągowski, Ignacy Plewiński, Kazimierz Unrug.
W 1863 r. śmierć poniósł niedawny student wrocławski, także spolszczony Niemiec, Lucjan Szmyt z Radzewia.
Inną drogę przeszedł Stefan Pawlicki.
Poznawszy w Warszawie charyzmat księży zmartwychwstańców, doznał nawrócenia i już kilka lat po powstaniu przyjął w bazylice laterańskiej święcenia kapłańskie. Obronił jeszcze kilka doktoratów i został rektorem na Wydziale Teologii UJ. Zmarł, nie doczekawszy odrodzonej Rzeczpospolitej, choć ona zawdzięczała swoje życie takim, jak on.