Kościół św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława

Jego budowę rozpoczęto ok. 1354 r. Uzyskał wezwanie trzech patronów męczenników: św. Stanisława Biskupa – patrona Polski, św. Doroty − patronki kolonistów niemieckich i św. Wacława – patrona Czech. Mieli oni symbolizować polityczną ugodę obu władców i wielokulturowość miasta zamieszkałego przez trzy narodowości, a opiekę nad kościołem powierzono augustianom.
Architektura kościoła
Miała ona przypominać wielkość czeskiego władcy, który w 1355 r. został koronowany na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
Pochodzące z tego okresu budowle kościelne i świeckie, wznoszone wokół rynku i przyległych ulic, z natury musiały rywalizować z obiektami dawnego miasta i Ostrowa Tumskiego.
Nie inaczej było podczas wznoszenia kościoła św. św. Stanisława, Doroty i Wacława. Prezbiterium wraz z niewielką dzwonnicą wzniósł ok. 1381 r. mistrz Peter. Korpus nawy głównej, będącej typową gotycką halą z wąskimi bocznymi nawami, był gotowy 20 lat później. Bryła kościoła nawiązywała do wcześniejszych budowli sakralnych – kościoła dominikanów św. Wojciecha i franciszkanów św. Jakuba. Kościół św. św. Stanisława, Doroty i Wacława utrwalał niejako śląską odmianę gotyku.
Przez osobę fundatora i pewne elementy dekoracyjne nawiązywał do stylu dworskiego w Pradze. Pamiątką po fundatorze są resztki tarcz herbowych umieszczonych na zewnętrznej ścianie prezbiterium − od ul. Świdnickiej, przedstawiające czeskiego lwa i śląskiego orła.

Pamiątką po kościele zakonnym są barokowe stalle z 61 bogatymi płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z życia św. Franciszka, całość wieńczą postacie św. Cecylii z organami i Dawida z harfą.
Nad drzwiami w prezbiterium widnieją symbole franciszkańskie – skrzyżowane ręce Ukrzyżowanego Chrystusa i naznaczone stygmatami św. Franciszka.
Wizja świętego biedaczyny jest tematem jednego z obrazów w ołtarzu głównym.
Centralną jego częścią jest obraz męczeństwa św. Doroty. Wśród rzeźb głównego ołtarza można, dzięki ich atrybutom, rozpoznać licznych świętych: Jadwigę, Wacława, Stanisława, Elżbietę, Piotra. W zwieńczeniu ołtarza głównego nad baldachimem widnieje rzeźba będąca apoteozą Trójcy Przenajświętszej.
„Samotność” w ołtarzu głównym tylko jednej patronki – św. Doroty – nie była przypadkowa. Od czasów uczynienia z kościoła parafii, ok. 1707 r., probostwo używało tylko jednego wezwania, św. Doroty, po 1945 r. ze zrozumiałych powodów pierwszeństwo uzyskał św. Stanisław Biskup – patron Polski. W kościele obecne są wszelkie elementy wystroju kościołów potrydenckich. Centralnym elementem nawy głównej jest ambona z 1710 r. z płaskorzeźbami ewangelistów, przykryta baldachimem z rzeźbą Zmartwychwstałego Chrystusa. Jedenaście barokowych ołtarzy bocznych przypomina o ważnym w Kościele katolickim kulcie świętych. Pod łukiem tęczowym stoją przypisywane rzeźbiarzowi J.L. Weberowi nadnaturalnej wielkości pozłacane rzeźby św. św. Janów Chrzciciela i Ewangelisty. Przykładem sztuki sepulkralnej jest rokokowy, pochodzący z lat 1752−53 nagrobek barona Heinricha Spaetgena, dłuta jednego ze znakomitych rzeźbiarzy epoki F. Mangoldta.

Dwa lata później został poddany remontowi, a następne remonty miały miejsce w 2. poł. XIX w., przeprowadził je ówczesny proboszcz kościoła ks. Robert Spiske, założyciel Zgromadzenia Sióstr Jadwiżanek i dziś kandydat na ołtarze. Później prace remontowe przeprowadzono w latach 20. i 30. XX w.
Kościół kryje jeszcze inne zakonne tajemnice. W nawie głównej i w prezbiterium znajdują się zakonne krypty.
Obecnie można wejść tylko do tej pod głównym ołtarzem. Kryje trumny franciszkańskich mnichów, ubranych w tradycyjne zgrzebne habity, z kapturami na głowie i krzyżami w ręku.
Trumny były przez lata stosownie poukładane, ten „wieczny” porządek został naruszony przez radzieckich żołnierzy, którzy w maju 1945 r., po zdobyciu miasta, poszukiwali w krypcie skarbów. Porozrzucane doczesne szczątki mnichów zostały pochowane w nowych trumnach dopiero w 2000 r.
Powojenne losy
Kościół, mimo wielkich rozmiarów i łatwego celu dla radzieckiego lotnictwa i artylerii, nie ucierpiał zbytnio podczas oblężenia „Festung Breslau” w 1945 r. Utracił witraże w oknach i część poszycia dachu. Po szybkim remoncie stał się czynną świątynią, natychmiast przejętą pod polską administrację kościelną. Wobec znacznego zniszczenia katedry na Ostrowie Tumskim kościół św. Doroty, św. Stanisława i św. Wacława stał się prokatedrą i siedzibą Administratora Dolnego Śląska Karola Milika.