Żal za grzechy

Wiemy dobrze, że każdy zły czyn jest zły nie dlatego, że budzi złe uczucia i poczucie winy, ale dlatego, że jest nieposłuszeństwem wobec Boga, Jego woli. Żal za grzechy jest najważniejszym wśród aktów penitenta elementem pokuty, opartym na poznaniu i woli odwrócenia się od grzechu i zwrócenia się do Boga. Żal za grzechy jest aktem rozumu, woli i sfery afektywnej człowieka. Rozum poznaje i osądza popełnione zło, a wola rezygnuje z dotychczasowego sposobu życia, boleje nad popełnionymi grzechami i postanawia ich nie ponawiać.
Bóg w swoim Synu jest zawsze gotowy do przebaczenia nam grzechów, ale nigdy nie czyni tego bez naszego udziału. Podstawowym znakiem tego włączenia się w dzieło zbawienia jest żal za grzechy.
Żal za grzechy żalem religijnym
Żal za grzechy jest żalem religijnym, a jego motywem jest świadomość, że moje czyny nie były zgodne z tym, czego oczekuje ode mnie Bóg, do czego wzywa mnie Ewangelia, interpretowana w nauczaniu Kościoła.
W związku z tym żal za grzechy winien być czyniony z pobudek religijnych, a nie estetycznych, psychologicznych czy filozoficznych. Prawdziwy żal za grzechy jest zawsze ostatecznie wyrazem miłości do Boga. Wiąże się on ściśle z rachunkiem sumienia, a więc z poznaniem i uznaniem własnych grzechów.
Sobór Trydencki za św. Tomaszem z Akwinu określił żal za grzechy jako „ból duszy i znienawidzenie popełnionego grzechu z postanowieniem niegrzeszenia w przyszłości”.
Ponieważ grzech dotyka wszystkich płaszczyzn ludzkiego życia, stąd też jego bolesne skutki dają się odczuć na wszystkich płaszczyznach. Można żałować za popełniony czyn, ponieważ spowodował on szkody na zdrowiu, straty materialne, podważył dobrą opinię lub spowodował jakieś inne cierpienia. Oczywiście taki żal nie jest żalem religijnym, nie należy go jednak lekceważyć, ponieważ może on doprowadzić człowieka do głębszej refleksji.
Dostrzeżenie w grzechu zagrożenia dla dobra i szczęścia własnego oraz innych ludzi jest pierwszym krokiem do nawrócenia. Bywa tak, że penitent, klękając przy konfesjonale, jest nastawiony raczej na opłakiwanie siebie niż własnych grzechów. Bardziej żali się na grzechy niż ich żałuje. Owszem, grzech jest utrapieniem, wielu znawców życia duchowego porównuje go do choroby. Jednak żal za grzechy to nie opłakiwanie siebie i własnej słabości, lecz modlitwa zwrócona do Boga, pokorna prośba o przebaczenie. Jej przykładem jest pełna uniżenia modlitwa ewangelicznego celnika: „Natomiast celnik stał z daleka i nie śmiał nawet oczu wznieść ku niebu, lecz bił się w piersi i mówił: ‘Boże, miej litość dla mnie, grzesznika!’ ” (Łk 18, 13).
O religijnym żalu za grzechy możemy mówić dopiero wówczas, gdy człowiek przeżywa swój grzech oraz jego bolesne skutki w relacji do miłości Boga, gdy wyznaje: „Zgrzeszyłem przeciwko Bogu”. Jakość naszego żalu za grzechy mierzy się jakością doświadczanego bólu. Z kolei rodzaj bólu zależy od głębi naszego związku z Bogiem. Jeżeli człowiek byłby związany z Bogiem bardziej więzami lęku niż miłości, wówczas jego żal będzie koncentrował go na nim samym. Będzie to żal niedoskonały.
Żal niedoskonały wcale nie oznacza żalu nieautentycznego i nieprawdziwego.
Jest on prawdziwy, tyle że jeszcze niedoskonały. Tak jak miłość młodych ludzi w okresie zakochania jest autentyczna, ale dopiero życie pokazuje, jak daleko jest jej do doskonałości.
Żal za grzechy doskonali się w człowieku wraz z doskonaleniem się miłości do Boga.
Żalowi za grzechy często towarzyszą silne emocje, łzy nawrócenia.
I pięknie, jeśli tak jest. To, co przeżywamy emocjonalnie, zapada w nas głębiej, jest znakiem autentyczności.
Ale same uczucia nie są ani istotą, ani warunkiem żalu za grzechy. Żal emocjonalny jest często wyrazem żalu do samego siebie: „Jak mogłem coś takiego zrobić? Postąpiłem głupio…”.
Istnieje też żal ze strachu, żal ze wstydu.
Wielu żałuje, bo sprawa wyszła na jaw, bo jest im wstyd i przykro.
Żałują, bo muszą ponieść konsekwencje swego grzechu. Złodziej żałuje, bo został schwytany, małżonek żałuje, bo uderzył żonę.