Pod Twoją obronę uciekamy się, cz. 2. Kielich św. Jana Apostoła

Wydaje się to naturalne wobec częstego zjawiska nadawania tego patrocinium kościołom wznoszonym na terenie, na którym proces chrystianizacji dopiero się rozpoczynał lub był w toku. Jako patron chrztu wydawał się najlepszym niebiańskim orędownikiem na obszarach przyjmujących wiarę. Co ważne, kult jego osoby należał do najpopularniejszych wśród świętych w liturgii zachodniej, a także wschodniej. Lokalny czynnik kultu św. Jana Chrzciciela wiązał się, co warto podkreślić, z ówczesnym dworem książęcym, gdyż wiele dokumentów wydawanych przez książąt śląskich w części zwanej Intitulatio, zawierającej imię wystawcy aktu często wraz z powołaniem się na tzw. formuły dewocyjne, odwołuje się do tego świętego.
Czynił tak choćby książę Henryk I Brodaty, mąż św. Jadwigi, określając swoją władzę nad Śląskiem jako pochodzącą z łaski Boga i św. Jana (łac. Dei et sancti Joannis gratia dux Silesie).
Święci patronowie – wierzyciele przysięgi
Dziwić zatem może, że źródła, a w szczególności Najstarszy protokół wizytacyjny katedry, kościoła św. Krzyża i kościoła św. Idziego z 1580 roku, wskazują również kolejnego patrona wrocławskiej katedry, św. Jana Apostoła i Ewangelistę, choć ze względu na oszczędność materiału pisarskiego nieczęsto wezwanie to się pojawia.
Na obecność św. Jana Apostoła jako współpatrona katedry wskazuje także przywołany kodeks zawierający statuty Kapituły katedralnej z XV w. Na stronicy zawierającej przysięgę nowo wybranego biskupa znajduje się miniatura, w centrum ukazująca św. Jana Chrzciciela, a po bokach wizerunki: św. Jana Apostoła z kielichem i wężem jako swoim atrybutem po lewej oraz św. Wincentego diakona w dalmatyce i z palmą męczeńską po prawej stronie.
Podtrzymują oni w swoich rękach rozwinięty zwój zawierający rotę przysięgi, co jednoznacznie wskazuje na patronat tych świętych nad katedrą, Kapitułą, a co za tym idzie – nad wrocławską diecezją.
Heortologia Janowa
Przedstawione powyżej dowody nie wyczerpują tezy o współpatronacie św. Jana Apostoła i Ewangelisty nad archikatedrą wrocławską. W celu wykazania znaczenia kultu tego świętego na terenie nadodrzańskiej diecezji i jej katedry jako serca religijności wiernych należy posłużyć się tzw. heortologią, czyli nauką pomocniczą dla liturgiki i jej historii, zajmującą się analizą świąt i uroczystości kościelnych. Aby wyciągnąć wnioski dotyczące znaczenia kultu św. Jana Apostoła i Ewangelisty w katedrze wrocławskiej, należy przeprowadzić badania nad proprium zawierającym formularze liturgiczne świąt obchodzonych w średniowiecznym kalendarzu Kościoła na Śląsku.
Pobieżna analiza zachowanych kodeksów liturgicznych wskazuje, że ku czci św. Jana Apostoła i Ewangelisty poświęcone były trzy święta liturgiczne.
Pierwszy obchód w liturgii lokalnego Kościoła o wyraźnie wrocławskiej proweniencji poświęcony św. Janowi Ewangeliście (oryg. In commemoratione s. Joannis Evangelistae) celebrowano 25 czerwca. Należy podkreślić, że wspomnienie to odprawiano w dzień następny po uroczystości św. Jana Chrzciciela, głównego patrona katedry i miasta Wrocławia. Takie umieszczenie w kalendarzu wskazuje na niezwykle ważne znaczenie tego świętego dla pobożności i symboliki władzy duchowej i orędownictwa w niebie jako współpatrona kościoła biskupiego. Obchód ten nie był znany w innych diecezjach czy w zakonnych kalendarzach liturgicznych.
Było to święto własne, nakazane z dniem wolnym od pracy.
Wywodzi się ono ze starej tradycji, w której łączono obchody ku czci różnych świętych, aby nadać im większego splendoru i rangi.
Świadczy o tym fakt, że wspomnienie to obchodzono w wysokim stopniu liturgicznym Duplex, a w XV w. obchodzono je w najwyższym stopniu godności świąt liturgicznych w rycie Triplex, będącym również własnym wytworem diecezji wrocławskiej. Według wskazań rubryk kościelnych teksty formularza mszalnego i brewiarzowego należało wziąć z głównej uroczystości św. Jana Apostoła i Ewangelisty, przypadającej zgodnie z kalendarzem rzymskim 27 grudnia.
W kodeksach zachowała się uwaga, że śpiewy kościelne tego dnia należy wykonywać w sposób uroczysty.
Waga obchodu była tak istotna dla wiernych diecezji i jej hierarchii, że święto przetrwało reformy Soboru Trydenckiego w XVI w., a jego likwidacja nastąpiła dopiero dekretem Kongregacji Obrzędów w 1858 r.