Nauczanie ex cathedra
Katedra to miejsce nauczania biskupa, symbol sprawowania jego zadania głoszenia
prawd Bożych i troski o moralność. Stąd też najbardziej uroczyste nauczanie,
z którym związane jest ogłoszenie dogmatu, czyli prawdy wiary, która nie może
podlegać dyskusji, jest nazywane nauczaniem ex cathedra (z katedry).
KS. BARTOSZ TROJANOWSKI
Wrocław
Inauguracja pontyfikatu kolejnego Biskupa Rzymu
– Franciszka. Watykan, 19 marca 2013 r.
MARCIN MAZUR
W ten sposób katedra nabiera znaczenia gwarancji, że to co jest z niej nauczane, należy do depozytu wiary, czyli tego, co stanowi zawartość tego, w co wierzymy.
Kilka słów o nauczaniu ex cathedra
Jednak nie można uważać, że każda nauka płynąca z katedry nosi rangę dogmatu. Dlatego nauczanie ex cathedra jest zazwyczaj nazywane również nauczaniem nadzwyczajnym, ponieważ jest ono formą nauczania stosowaną w nadzwyczajnych sytuacjach. To znaczy w momentach, w których trzeba interweniować przez ogłoszenia doktrynalne, aby przeciwstawić się jakiemuś błędowi lub niepokojącej praktyce, która sprzeciwia się Objawieniu Bożemu. Jest także stosowane, aby upewnić, że dana prawda wiary wypływa z Objawienia Bożego i powinna być uznawana za pewną przez wszystkich wierzących.
Co więcej, do tego typu nauczania nie jest upoważniony każdy biskup, ale jedynie Biskup Rzymu, który jest Następcą Piotra i swoją misję otrzymał od Chrystusa. Dlatego nauczanie ex cathedra należy do nauczania nadzwyczajnego.
Oczywiście jest wiele środków w dzisiejszych czasach, za pomocą których papież może nauczać: encykliki, adhortacje, listy apostolskie, allokucje, katechezy, przemówienia radiowe czy telewizyjne, wideokonferencje, telegrafy oraz wiele innych. Ich ranga jest oczywiście różna, bo zależy od powszechności i stopnia uroczystej formy danego dokumentu. Jednak to nie wpływa na ich dogmatyczną zawartość, która nie jest z góry określona. Można przyjąć, że papież mógłby ogłosić dogmat w jakimkolwiek z tych dokumentów. Często też w takich dokumentach odwołuje się do już ogłoszonych dogmatów, przypominając, wyjaśniając i poszerzając Magisterium Kościoła. A zatem nauczanie ex cathedra może się odbyć za pomocą różnych środków, przywołanie katedry ma na celu przywołanie tego autorytetu i charyzmatu, którego symbolem katedra następcy Piotra jest.
Nie tylko papież
Warto jednak przypomnieć, że nie tylko papież ma możliwość ogłoszenia dogmatu, ale także wszyscy biskupi zebrani na Soborze Powszechnym w łączności z papieżem jako Głową Kolegium Biskupów. W ten sposób każdy biskup uczestniczy w tym nauczaniu nieomylnym, które wyraża się przez ogłoszenie dogmatów. Jednak również w tym przypadku nieodzowny jest udział papieża, aby doszło do ogłoszenia definicji dogmatu. Tak aby obowiązywał on wszystkich wiernych. Jednak w przypadku ogłoszenia dogmatu na Soborze nie mówimy o nauczaniu ex cathedra, lecz o definicji dogmatycznej Soboru Powszechnego (Ekumenicznego), który ogłasza prawdę wiary, którą należy przyjąć, lub precyzuje błędy różnych nurtów, które należy odrzucić.
Jakie są warunki nauczania ex cathedra?
W Kodeksie Prawa Kanonicznego odnajdujemy zapis, którego źródła znajdują się w dokumentach Soboru Watykańskiego I, gdzie został ogłoszony dogmat o nieomylności papieża. W kan. 749 § 1 zawarte są zwięzłe słowa, które pomagają zrozumieć, kiedy nauczanie papieskie ma znamiona nauczania ex cathedra, czyli nauczania nieomylnego: „Nieomylnością w nauczaniu, na mocy swego urzędu, cieszy się Biskup Rzymski, kiedy jako najwyższy Pasterz i Nauczyciel wszystkich wiernych, którego zadaniem jest utwierdzać braci w wierze, w sposób definitywny głosi obowiązującą naukę w sprawach wiary i obyczajów”. Nauczanie ex cathedra musi zawierać wszystkie te elementy: 1. Przywołanie urzędu Następcy Piotra – Biskupa Rzymu (stąd nauczanie z katedry); 2. Określenie definitywności danego nauczania; 3. Nauczanie wypływa z Objawienia Bożego; 4. Nauczanie dotyczy spraw wiary i obyczajów, czyli moralności. Brak nawet jednego z tych elementów powoduje, że nie można mówić o spełnieniu warunków do zakwalifikowania takiego nauczania jako ex cathedra – czyli nauczania nieomylnego ogłoszonego w formie dogmatu.
Trzeba podkreślić, że jeżeli papież używa tych wszystkich elementów, to jego nauczanie cieszy się charyzmatem nieomylności.
Należy pamiętać, że to nauczanie cieszy się nieomylnością, a zatem nie powinno się używać określenia, że to papież jest nieomylny. On w szczególnych przypadkach cieszy się charyzmatem nieomylnego nauczania, a nie przy każdej wypowiedzi.
Dlaczego nauczanie nieomylne jest takie istotne?
Nauczanie ex cathedra cieszy się charyzmatem nieomylności.
To znaczy takim darem, którym zechciał wyposażyć swój Kościół sam Zbawiciel poprzez towarzyszenie Ducha Świętego, który prowadzi Kościół. Dotyczy on określania nauki w zakresie wiary lub obyczajów. Misję, którą otrzymał św. Piotr, tzn. umacniania braci w wierze (por. Łk 22, 32), kontynuują jego następcy. Każdy z nich dlatego może przywołać swój urząd i ogłaszać prawdy wiary, które wymagają przyjęcia przez wszystkich wiernych, aby dalej Kościół trwał w nauce Jezusa Chrystusa. To dlatego też mogą być formułowane dogmaty, w których potępiane są błędy sprzeciwiające się wierze katolickiej. W taki sposób realizowana jest misja umacniania braci w wierze, czyli wszystkich ludzi ochrzczonych. Z jednej strony umacniania ich wiary przez podawanie pewnej nauki, a z drugiej oddalanie ich od niebezpieczeństwa popełniania błędu w kwestiach doktryny czy obyczaju poprzez potępianie tego typu nurtów.
Jak przyjąć takie nauczanie?
Kiedy dogmat jest uroczyście ogłoszony przez papieża, wszyscy wierni mają obowiązek przyjąć ogłoszoną naukę jako prawdę wiarą Boską i katolicką, tzn. przyjąć, że została ona przekazana przez Boga w Objawieniu lub z niego wypływa oraz że została ona podana przez Kościół i dlatego obowiązuje powszechnie. Brak przyjęcia prawd wiary podanych w formie dogmatu lub prawd wiary zawartych w Objawieniu – czyli tych wszystkich, które należy przyjąć wiarą Boską i katolicką – należy nazwać herezją, ponieważ jest to uporczywe zaprzeczanie jakiejś prawdzie lub uporczywe powątpiewanie o niej (por. kan. 751 KPK). Celowo wspomniałem tutaj o wszystkich prawdach wiary, które powinny być przyjęte z taką pewnością wiary, ponieważ nie wszystkie prawdy, w które należy wierzyć wiarą Boską i katolicką, zostały ogłoszone jako dogmaty, jedną z nich jest np. Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. „A jeżeli Chrystus nie zmartwychwstał, daremna jest wasza wiara i aż dotąd pozostajecie w swoich grzechach” (1 Kor 15, 17).
Nauczanie nie-nieomylne, czyli zwyczajne
W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że ten rodzaj nauczania nie stoi w kontraście z nauczaniem nieomylnym.
To znaczy, że nie jest jego przeciwieństwem. Nie jest „omylnym”, ale po prostu nie posiada znamion tego uroczystego nauczania, które cieszy się charyzmatem nieomylności. Jednak bardzo często w tym zwyczajnym nauczaniu zarówno papież, jak i biskupi przypominają nauczanie Magisterium Kościoła, to znaczy przywołują prawdy wiary, które pragną wyjaśnić, przybliżyć wiernym przesłanie zawarte w Słowie Bożym, zawarte w dokumentach soborowych oraz przekazywane przez liturgię, a zatem coś, co z pewnością należy do depozytu wiary. Dlatego w ich nauczaniu, choć nie należy ono do tego cieszącego się charyzmatem nieomylności (nie jest nauczaniem ex cathedra w myśl wcześniej podanych kryteriów), to jednak biskupi należą do Urzędu Nauczycielskiego Kościoła. Biskupi sprawują ten urząd nauczycielski również w różnego rodzaju grupach czy to na synodach lokalnych, czy też działając w ramach konferencji episkopatu. To trudne rozróżnienie na nauczanie nieomylne i nie-nieomylne, często też zwane zwyczajnym, ma na celu przedstawienie różnego rodzaju obowiązku przyjmowania prawdy w taki sposób przedstawionej. Jednak zarówno jeden, jak i drugi rodzaj nauczania przywołują prawdy, które należy przyjmować z ufnością w autorytet Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, który reprezentują biskupi w jedności z papieżem, którzy te prawdy głoszą.
