Wielka historia zwykłych Polaków

Aż trudno uwierzyć w niezwykłe dzieje wrocławskiego kościółka św. Krzysztofa, gdzie przez wieki polskość żłobiła swe głębokie ślady w dokumentach, drukach, pocztówkach, a nawet na ścianach. A jednak historia Polaków, złożona z codziennych rzemieślniczych zajęć, z odświętnych jarmarków, tragicznych wojen, zaraz i głodu, działa się tu naprawdę nieprzerwanie przez prawie sześć stuleci.
Historycy nazywają takie zjawisko długim trwaniem, a o przeszłości wrocławskiej wspólnoty św. Krzysztofa można by napisać pracę inspirującą kulturoznawców, lingwistów, pedagogów, duszpasterzy, a wreszcie nas, współczesnych wrocławian.
Testament Mikołaja Zedlica
W XV w. okolice dzisiejszego placu Dominikańskiego zamieszkiwali przedstawiciele różnych cechów wrocławskich, wśród nich zaś prym wiedli kuśnierze. Bieda i bogactwo zapewne mieszały się tu jak w wielu innych miejscach ówczesnej stolicy Śląska.
Dzielnica opodal Bramy Oławskiej musiała być bardzo ruchliwa, ponieważ zbiegały się tutaj szlaki kupieckie i drogi prowadzące do miasta z kilku kierunków. Wśród mieszkańców i gości, zasobnych kupców i ubogich robotników najemnych, z pewnością nie brakowało Polaków, skoro w 1416 r. patrycjusz Mikołaj Zedlic przeznaczył 12 grzywien na utrzymanie przy kaplicy św. Marii Egipcjanki kaznodziei, który przyjmował na siebie obowiązek głoszenia nauk po polsku. Zwyczaj ten zachowano, gdy wkrótce na miejscu stanęła gotycka świątynia pod wezwaniem św. Krzysztofa. W ten sposób daje się uchwycić początki polskiej epopei w tym miejscu.
Gdzie „polski lud idzie do stołu”…
U progu ery nowożytnej w Kwartale Kuśnierzy królował kolorowy handel mlekiem, warzywami, owocami, dziczyzną, drobiem, książkami, garnkami, nie brakowało tu drobnych wytwórców drewna i właścicieli rzemieślniczych warsztatów. Kościółek św. Krzysztofa wkrótce przeszedł w ręce protestantów, a zwyczaj mszy dla Polaków ciągle trwał. Gromadzili się oni w jego murach dwa razy dziennie, by słuchać nauk i wziąć udział w nabożeństwie z polskim kazaniem. Źródła podają nazwiska ich duszpasterzy często przybywających z Rzeczpospolitej.
Najbardziej znany z tego okresu to ksiądz Mikołaj Siderus z Urzędowa na Lubelszczyźnie. Około połowy XVI stulecia pastorzy rozpoczęli regularne nauczanie w polskiej szkole, w której zasiadali, zdaje się, nie tylko Polacy zainteresowani poznaniem Biblii w jej nowym wydaniu, ale także ich niemieccy sąsiedzi, pragnący nauczyć się języka przybywających na Śląsk kupców i rzemieślników. Szkołę sponsorowała Rada Miasta, zatrudniając z czasem nauczycieli miejscowych, o niepospolitym umyśle, twórczych, a jednocześnie związanych ze swoimi podopiecznymi, dzielących z nimi najtrudniejsze chwile. Wśród nich trzeba wymienić pastora Samuela Butschky’ego, który przeżył i opisał skutki wielkiego głodu dziesiątkującego w 1630 r. parafian św. Krzysztofa. W tej opowieści o tragicznych scenach rozgrywających się wśród żebrzących o chleb ludzi nie brakuje polskich imion i nazw okolicznych wsi.
Polski podręcznik dla niemieckich kupców i tułaczy
Na początku XVII w. polskie nabożeństwa u św. Krzysztofa odbywały się już tylko raz dziennie. Na wewnętrznej ścianie umieszczono wówczas piękną modlitwę „krześcijan” proszących o pomoc Dzieciątko Jezus. Przy kościele śpiewał na dość wysokim poziomie polski chór, a gmina uczyła katechizmu z polskich wydań. Choć parafian posługujących się językiem polskim zapewne ubywało, jednak bliskie sąsiedztwo z Rzeczpospolitą sprzyjało wzajemnym kontaktom handlowym i wymianie kultury.
Do nauki polskiego zachęcał następca Samuela Butschky’ego, Michał Kuschius (vel Kuś), pochodzący z Brzezimierza koło Oławy.