Wykorzystanie utworów audiowizualnych na lekcjach zgodnie z prawem autorskim

Prawo definiuje szczegółowo, jakie utwory i na jakich zasadach mogą być rozpowszechniane.
Prawo autorskie
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych przedmiotem ochrony praw autorskich jest utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Nietrudno zauważyć, że ustawowa definicja utworu jest bardzo ogólna i może wzbudzać wątpliwości interpretacyjne. Aby temu choć w części zapobiec, ustawodawca określił katalog otwarty rodzajów utworów, w którym wymieniał także z nazwy „utwory audiowizualne (w tym filmowe)”. Tym samym zostało dość wyraźnie wskazane, że pojęcie utworu audiowizualnego powinno być rozumiane szerzej aniżeli film fabularny, dokumentalny czy animowany, wychodząc z założenia, że wspólnym mianownikiem utworów audiowizualnych jest ruch postrzeganego obrazu. Dodanie do wizji dźwięku jest jedynie elementem fakultatywnym.
Prawa i powinności nauczyciela
Na lekcjach można nieodpłatnie i bez konieczności uzyskiwania jakiejkolwiek zgody z zewnątrz korzystać z utworów audiowizualnych, pod warunkiem że ma to miejsce w ramach działalności dydaktycznej, związane jest z celami dydaktycznymi, a także uzasadnione jest to
potrzebą zilustrowania przekazywanych treści. Nauczyciel w celach edukacyjnych może nie tylko wyświetlać film, ale także kopiować go w celach dydaktycznych. Wcześniej jednak powinien dochować należytej staranności w celu upewnienia się, że pochodzi on z legalnego źródła. W przypadku gdy film jest pobrany z Internetu, a jego producent jest nieznany, bądź też dokonuje się to za pośrednictwem portalu internetowego, który rozpowszechnia go nieodpłatnie lub za drobną opłatą bez podania tytułu prawnego do jego użytkowania (np. z powołaniem się na zawartą z producentem umowę licencyjną), choćby nawet fragmentaryczne zwielokrotnienie utworu w celach dydaktycznych może budzić nie tylko uzasadnione wątpliwości natury prawnej, ale winno być uznane za niezgodne z zasadami moralno-etycznymi, którymi na co dzień, a więc nie tylko w procesie pedagogicznym, powinien kierować się nauczyciel.
Zakres dozwolonego użytku edukacyjnego
W konkretnym przypadku korzystania z filmu nie można do końca wykluczyć wątpliwości, czy dane działanie rzeczywiście podlega pod zakres dozwolonego użytku edukacyjnego, czy też szkoła powinna wykupić licencję. Szczególnie organizowanie dla uczniów pokazu filmowego poza czasem zajęć szkolnych narażone jest na ryzyko zgłoszenia się do szkoły podmiotu reprezentującego producenta lub organizację zbiorowego zarządzania autorskimi prawami majątkowymi. Może wówczas zostać przedstawiona szkole oferta licencji na niekomercyjne publiczne odtwarzanie utworu, ponieważ w ocenie podmiotu uprawnionego dany film był odtwarzany nie na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych.
Zanim jednak szkoła zdecyduje się na podpisanie umowy licencyjnej, wskutek czego powstanie zobowiązanie do zapłaty z tego tytułu stosownego wynagrodzenia, powinna najpierw dokonać wszechstronnej analizy stanu faktycznego i prawnego w celu upewnienia się, czy realizowane działania nie podlegają pod dozwolony użytek przewidziany w przepisach ustawy o prawie autorskim.