Kanoniczne przeszkody do zawarcia małżeństwa, cz. 1

Ważną zgodę mogą wyrazić wszyscy, którym prawo tego nie zabrania [kan. 1058 KPK]. Ta norma wskazuje na obowiązujący katolików system prawny, wyznaczający istotne elementy tzw. zdolności prawnej osoby ludzkiej do ważnego zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim, czyli do samodzielnego, odpowiedzialnego i wolnego wyrażenia wiążącej zgody małżeńskiej. Katolicy zawierający małżeństwo sakramentalne między sobą, jak i katolicy wchodzący z racji zawierania małżeństwa w relacje prawne z niewierzącymi czy wyznawcami innych religii zasadniczo podlegają kompetencji władzy kościelnej w tym zakresie. Tylko władza kościelna posiada uprawnienie do rozstrzygania o skutkach kanonicznych małżeństwa, władza cywilna zaś o jego skutkach cywilnych [kan. 1059 KPK]. Kompetencje te zostały wskazane w treści umowy konkordatowej: „Orzekanie w sprawach małżeńskich w zakresie skutków określonych w prawie polskim należy do wyłącznej kompetencji sądów państwowych”. Natomiast „orzekanie o ważności małżeństwa kanonicznego, a także w innych sprawach małżeńskich przewidzianych w prawie kanonicznym, należy do wyłącznej kompetencji władzy kościelnej” [art. 10,4 i art. 10,3 Konkordatu].
Przypomnienie tych wymogów staje się konieczne, w niektórych bowiem okolicznościach prawnych zawierane między nupturientami małżeństwo może zostać nieważnie zawarte, zwłaszcza kiedy zgoda małżeńska zostanie wyrażona w sytuacji istnienia między narzeczonymi zrywającej przeszkody małżeńskiej. Podobne skutki mogą zaistnieć w okolicznościach pojawienia się wad lub istotnych braków w przedmiocie zgody małżeńskiej.
Wadliwość może być spowodowana w zakresie funkcji poznawczej (niedyspozycja czasowa lub stała rozumu) lub wolitywnej (defekty woli nupturienta) oraz kiedy nie zachowano istotnych wymogów w obowiązującej zwyczajnej lub nadzwyczajnej formie kanonicznej, właściwej do zawierania zgody małżeńskiej.
Wolność nupturientów od przeszkód kanonicznych
Kodeks Prawa Kanonicznego precyzyjnie wskazuje na istnienie dwunastu przeszkód zrywających, czyniących dane osoby niezdolnymi do ważnego zawarcia małżeństwa [kan. 1073 KPK]. Stąd osoby objęte tymi przeszkodami nie mają aktualnej zdolności prawnej do ważnego zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim. Warto objaśnić, że przeszkoda to okoliczność, która na mocy Bożego lub ludzkiego prawa nie pozwala ważnie i godziwie zawrzeć małżeństwa.
Tylko najwyższa władza kościelna może autentycznie wyjaśniać, kiedy prawo Boże zabrania zawierania małżeństwa lub sprawia jego nieważność [kan. 1075§1-2 KPK]. Jednakże w niektórych okolicznościach planujący zawarcie małżeństwa może uzyskać faktyczną zdolność prawną wyrażenia zgody małżeńskiej przez udzielenie stosownej dyspensy kościelnej, jeśli takie działania prawne przewiduje natura istniejącej przeszkody. Dyspensa na mocy posiadanych uprawnień zawiesza konkretną ustawę prawną wobec wskazanej osoby, stąd nupturient zostaje zwolniony od wymogów i zobowiązań danej normy kanonicznej i w takich okolicznościach małżeństwo może skutecznie zaistnieć przez wyrażenie ważnej zgody małżeńskiej. Motywem podstawowym udzielenia dyspensy musi być dobro duchowe strony i słuszność kanoniczna, co obejmuje istotne dla dalszego życia nupturienta warunki i okoliczności. Poza przeszkodami zrywającymi istnieją jeszcze nieprawidłowości lub ograniczenia do zawarcia małżeństwa, ale ich usunięcie konieczne jest do zaistnienia wyłącznie jego godziwości, np. odwołanie prywatnego ślubu czystości. Natomiast kanoniczne przeszkody powodujące nieważność małżeństwa to 12 okoliczności sprawiających, że nupturienci nie mają aktualnej zdolności do ważnego działania prawnego, przede wszystkim w zakresie możliwości zawarcia małżeństwa.
Przeszkoda braku wieku
W Kościele katolickim do ważnego zawarcia związku małżeńskiego wymagana jest dojrzałość fizyczna i psychiczna nupturientów, która wiąże się z nabyciem odpowiedzialności, jak i koniecznej zdolności do podjęcia istotnych obowiązków i zadań w nowo tworzonej wspólnocie.