KS ANDRZEJ DRAGUŁA

Zielona Góra

O (nie)obojętności Boga

W książce Zaślubiny Kadmosa z Harmonią R. Calasso notuje: „Kiedy bogowie są wobec świata obojętni, obojętne staje się także dla ludzi, czy oni istnieją, czy nie. Tak przedstawia się sytuacja znamienna dla współczesności”. Calasso pisze o „bogach”, bo zajmuje się mitologią grecką i jej odniesieniami w kulturze współczesnej. Nie będzie chyba wielkim nadużyciem, jeśli zamiast „bogowie” napiszemy „Bóg”: „Kiedy Bóg jest wobec świata obojętny, obojętne staje się także dla ludzi, czy On istnieje, czy nie. Tak przedstawia się sytuacja znamienna dla współczesności”. Teza o obojętności Boga na świat nie jest ani nowa, ani nazbyt bluźniercza. Jej najradykalniejszym wyrazem są słowa wykrzyczane przez Jezusa na krzyżu: „Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił?”. Sam Jezus doznał – dodajmy: pozornej – obojętności Boga.
Niektórzy teologowie twierdzą, że to właśnie było przyczyną samobójczej śmierci Judasza. Kiedy wydawał Jezusa, liczył na to, że w momencie śmierci dojdzie do nadzwyczajnej interwencji Boga, który ocali swego Syna. Gdy tak się nie stało, Judasz uświadomił sobie swoją winę.
W historii najnowszej pytania o obojętność Boga pojawiły się w kontekście II wojny światowej. Stawiali je głównie Żydzi, członkowie Narodu Wybranego, którzy stali się celem nazistowskiej eksterminacji. Dla wielu Żydów wiara po Szoah jest wręcz niemożliwa.
Wielu z nich czuje się bowiem nie tyle wybranym narodem, co porzuconym. Pytanie to stawiają sobie także chrześcijanie. Niezwykle sugestywnie wyraził to W. Borchert w dramacie Pod drzwiami. Główny bohater, myśląc o tragediach, jakich doznał on i jakie stały się udziałem innych, zwraca się do Boga z wyrzutem: „Kiedy tak naprawdę jesteś dobry, dobry Boże? […] Czy troszczyłeś się kiedyś o nas, Boże?”. Bóg był nieobecny. Przynajmniej tak nam się wydaje. A przecież czytamy w Biblii o nieustannej obecności Boga i Jego nadzwyczajnych interwencjach, o tym, że wciąż interesował się światem. A co stało się później? Czyżby Bóg – jak pytał R. Brandstaetter w dramacie Dzień gniewu – nie wysyłał już swoich aniołów? Nie, Bóg się nie zmienił. Zmieniło się nasze rozumienia świata.
Odczarowaliśmy go, przestaliśmy go religijnie interpretować. Dla człowieka biblijnego, a potem jeszcze dla człowieka przednowoczesnego religia była podstawową matrycą interpretacji świata. Bóg przemawiał za pomocą wszystkiego, trudno było w takiego Boga nie wierzyć.
Dziś często do Boga odnosimy maksymę opisującą rolę króla w demokracji: „Król panuje, ale nie rządzi”. Coraz rzadziej przypisujemy Bogu bezpośrednie sprawstwo, choć go nie wykluczamy.
Częściej myślimy o Bogu jako o tym, który nie tyle interweniuje w sprawach, ile czuwa nad całością, wypełnia nierozpoznany przez nas do końca plan. W takiego Boga wierzy się trudniej, bo łatwiej Mu przypisać obojętność. Ale Bóg, który milczy, wcale nie jest obojętny.
To bardzo często współ-cierpiący z nami Bóg.