Rolnik sam w dolinie…
Około 13–10 tys. lat temu narodziło się
rolnictwo oraz pojawili się pierwsi rolnicy.
ROMAN ANDRZEJ ŚNIADY
Wrocław
Bronowice Małe k. Krakowa. Mężczyzna
podczas karmienia koni na podwórzu.
Zdjęcie archiwalne z 1932 r.
ZE ZBIORÓW NARODOWEGO ARCHIWUM CYFROWEGO
Mniej więcej 18 tys. lat temu, kiedy epoka lodowcowa dobiegała końca, ludzie ruszyli z południa ku północnej Europie, gdzie na rozległych obszarach stepowo-tundrowo-leśnych zajmowali się myślistwem/łowiectwem i zbieractwem. Na Bliskim Wschodzie natomiast ludność w tym samym czasie trudniła się przede wszystkim zbieraniem dzikich roślin, gdyż miała do dyspozycji wielkie „dzikie plantacje pierwotnych zbóż”, tj. pszenicy i jęczmienia, a także polowała na dzikie zwierzęta żyjące w stepach i lasach. To tutaj, na Bliskim Wschodzie (pomiędzy Pustynią Synajską a doliną górnego Eufratu), 13 tys. lat temu zaczęły powstawać pierwsze wioski/osady plemion Natufijczyków (kultura natufijska/natufska). Zamieszkała tutaj ludność, a potem jej potomkowie zajmowali się przede wszystkim zbieraniem dzikiej pszenicy i jęczmienia, a wkrótce (po selekcji) także ich uprawą.
Narodziny rolnictwa
Pierwsi rolnicy wkrótce rozpoczęli także udamawiać zwierzęta: kozy – 10–8 tys. lat temu w Górach Zagros, owce nieco później w dolinach górnego Eufratu i Tygrysu, trzodę chlewną i bydło przeszło 1–2 tys. lat później, jak się przypuszcza w Anatolii, wielbłądy – 6 tys. lat temu (Egipt, Sumer), a osły – 5 tys. lat temu (wschodnia Afryka/Somalia). Wkrótce rolnictwo zaczęło rozprzestrzeniać się na tereny Europy, co stało się za pośrednictwem dwóch dróg/tras: przez Anatolię (obecna Turcja) – 7000 lat p.n.e., Grecję – 6500–6000 lat p.n.e., wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego (Italia – 5900, Korsyka/Sardynia – 5700, północna Italia – 4500, południowa Francja – 5400, Półwysep Iberyjski – 5400 lat p.n.e.) oraz wzdłuż rzek na północ i zachód Europy (Europa Środkowa – 5400–4500, Skandynawia – 4000, Wyspy Brytyjskie – 4500–4000 lat p.n.e.). Ludy myśliwsko-zbierackie północno-zachodniej Europy i Skandynawii dzięki kontaktom z osadami rolniczymi powoli zaczęły zajmować się także rolnictwem, na co wskazują liczne dowody zebrane podczas prowadzonych badań archeologicznych. Rolnictwo zatem potrzebowało ok. 2500–3000 lat, żeby opanować całą Europę. Rolnicy pojawili się także w Afryce (5000–4500) i Indiach (7000 lat p.n.e.). Natomiast w Chinach (7000), andyjskiej Ameryce Południowej (5500), na Pacyfiku (6000 lat p.n.e.) rolnictwo narodziło się niezależnie (tzw. niezależne rewolucje agrarne).
Rewolucje agrarne
Zmieniły one diametralnie losy ludzkości. Homo erectus, Homo ergaster, Homo neanderthalensis, Homo sapiens, którzy przez ostatnie 2,5 miliona lat zbierali dzikie rośliny oraz polowali na dzikie zwierzęta, zostali nagle rolnikami.
Rolnictwo niestety zburzyło „pierwotne społeczeństwo dobrobytu”, zmieniło istniejący zdrowy styl i warunki życia człowieka na mniej korzystne, zlikwidowało zdrową dietę, pogorszyło stan zdrowia, wiedzę o przyrodzie, zmieniło wierzenia religijne, stosunki społeczno-polityczne itd. Yuval Noah Harari w swojej książce Sapiens. Od zwierząt do bogów zauważa, że 12 tys. lat temu na Ziemi żyło od 5 do 8 mln zbieraczy-myśliwych. W I w. n.e. żyło już tylko 1–2 mln zbieraczy-myśliwych (Australia, Ameryki, Afryka), a rolników autor książki szacuje na ok. 250 mln.
Rolnictwo na terenach Polski
W Polsce pierwsze formy rolnictwa zostały wprowadzone przez ludność przybyłą z południa Europy na tereny dzisiejszego Dolnego Śląska, Małopolski i Lubelszczyzny, a stało się to ok. 4 tys. lat p.n.e.
Po wprowadzeniu techniki kopieniactwa, techniki wypaleniskowej, systemu przemienno-odłogowego (okres początków rolnictwa), systemu trójpolówki nieregularnej (okres gospodarki feudalnej, V–XIV w. naszej ery) rolnictwo na ziemiach polskich przechodziło przez następne okresy rozwoju: okres gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (od XV w. przez „złoty okres” polskiego rolnictwa w XVI stuleciu do drugiej połowy XVIII w.), okres zaborów, okres międzywojenny, następnie okres gospodarki socjalistycznej, potem nastąpił czas transformacji gospodarczej, a od 1 maja 2004 r. jesteśmy w Unii Europejskiej.
Za stan i rozwój rolnictwa w Polsce odpowiada przede wszystkim Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (www.minrol.gov.pl), które nadzoruje działalność m.in. takich jednostek organizacyjnych, jak: Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, Inspekcja Weterynaryjna, Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt, Krajowa Stacja Chemiczno-Rolnicza, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Polski Klub Wyścigów Konnych, Centralna Biblioteka Rolnicza im. Michała Oczapowskiego, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Krajowe Centrum Edukacji Rolniczej, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Centrum Doradztwa Rolniczego, wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego, szkoły i placówki rolnicze oraz liczne państwowe instytuty badawcze, m.in.: Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie, Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach, Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Instytut Zootechniki w Krakowie.
Kwota środków unijnych przeznaczona w Polsce na płatności bezpośrednie w ramach Wspólnej Polityki Rolnej za 2017 r. wyniosła ok. 14,7 mld złotych. Informacje o płatnościach bezpośrednich oraz wysokościach płatności bezpośrednich stosowanych w 2017 r. znajdziemy na stronach internetowych MRiRW. Rolników w Polsce w 2018 r. czekają jednak zmiany w zazielenieniu. Zmiana przepisów w zakresie zazielenienia dotyczy przede wszystkim obszarów proekologicznych oraz dywersyfikacji upraw.
Obecnie ważnym programem dla rolnictwa polskiego jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 (PROW 2014–2020). Jego celem głównym jest poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich.
Zaplanowano, że łączne środki publiczne przeznaczone na PROW 2014–2020 wyniosą 13 612 211 428 €, w tym: 8 697 556 814 € z budżetu UE (EFRROW) i 4 914 654 614 € wkładu krajowego. W Polsce wprowadza się wiele działań, programów oraz systemów zmierzających do rozwoju i wzrostu produkcji żywności o wysokiej jakości. W tym przypadku możemy mówić o Krajowych systemach jakości żywności, takich jak: Integrowana produkcja, Jakość Tradycja, Quality Meat Program (QMP), System Gwarantowanej Jakości Żywności (QAFP), System Jakości Wieprzowiny PQS (Pork Quality System) oraz o programach/systemach ochrony i promocji: Produkt polski, Produkty regionalne i tradycyjne, Program Poznaj Dobrą Żywność, Rolnictwo ekologiczne, Integrowana Produkcja Roślin.
POLSKIE ROLNICTWO W LICZBACH
Powierzchnia ogólna kraju (stan w czerwcu 2015) w ha na 1 mieszkańca – 0,813 ha, w tym użytki rolne – 0,378 ha. Ludność (stan w dniu 30 VI 2015) – 38,2 mln, w tym miasta – 23,2 mln i wsie – 15,2 mln. Pracujący (przeciętnie w roku) w tys. – 13 892, w tym w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie: w tys. – 2144 (15,3%).
Użytki rolne (VI 2015) – 14,5 mln ha. Powierzchnia zasiewów (VI 2015) – 10,8 mln ha, w tym ziemniaki – 2,7%, rośliny przemysłowe – 11,1%, zboża – 69,9%, z czego: pszenica – 22,3, żyto – 6,7%. Plony z 1 ha w dt: ziarno zbóż podstawowych (bez mieszanek zbożowych) – 37,9, w tym pszenica – 45,7, żyto – 27,8, ziemniaki – 210, buraki cukrowe – 520.
Produkcja niektórych produktów pochodzenia zwierzęcego: mięso, tłuszcze i podroby z uboju – 4763 tys. ton, w kg na 1 mieszkańca – 124; w tym mięso – 4088 tys. ton, w tym wołowe – 441, wieprzowe – 1581, drobiowe – 2021; mleko krowie: – 12,9 mld l, w l na 1 mieszkańca – 334; jaja kurze: – 10,5 mld szt., w szt. na 1 mieszkańca – 272.
Spożycie w 2015 r. niektórych artykułów konsumpcyjnych na 1 mieszkańca: ziarno 4 zbóż w przeliczeniu na przetwory – 103 kg, ziemniaki – 100 kg, warzywa 105 kg, owoce – 53 kg, mięso i podroby – 75 kg, w tym mięso – 70,9 kg, tłuszcze jadalne zwierzęce – 5,8 kg, masło – 4,5 kg, mleko krowie – 213 litrów, jaja kurze – 144,0 szt., cukier – 40,5 kg.
Pogłowie bydła w czerwcu 2017 r. liczyło 6143,1 tys. szt. i było wyższe o 3,4% w stosunku do czerwca 2016 r. Pogłowie krów wzrosło w porównaniu z czerwcem 2016 r. o 42,2 tys. sztuk (o 1,8%) do poziomu 2374,4 tys. szt. Największy udział w krajowym pogłowiu bydła miały województwa: mazowieckie (18,3%), podlaskie (16,6%) i wielkopolskie (16,4%). Najmniejszy udział miały województwa: lubuskie (1,3%), podkarpackie (1,5%), zachodniopomorskie (1,6%) i dolnośląskie (1,8%). Pogłowie świń w czerwcu 2017 r. liczyło 11 352,7 tys. szt., wykazując w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku wzrost o 4,5%.
Źródło: GUS W WARSZAWIE
