Obowiązki duchownych we wspólnocie Kościoła

Prawo kościelne wylicza obligatoryjnie okoliczności, które stwarzają najbardziej optymalne warunki osiągnięcia kapłańskiej doskonałości.
Obowiązek doskonałej i wieczystej wstrzemięźliwości – celibat
Popularnie przez celibat rozumiemy rezygnację konkretnej osoby z realizacji prawa do zawarcia małżeństwa, co skutkuje życiem w bezżenności i samotności. Odnosząc się do normy kodeksowej, interesuje nas przede wszystkim celibat jako świadome zobowiązanie duchownego, wynikające nie z nakazu Kościoła, ale z faktu przyjęcia święceń kapłańskich w stopniu diakona. Tak więc źródłem celibatu jest własne zobowiązanie się kandydata do święceń.
To zobowiązanie się jest jednak warunkiem koniecznym dopuszczenia tej osoby do diakonatu [KPK, kan. 1037]. Fakt dobrowolnego przyjęcia zobowiązania do zachowania celibatu ujawnia, iż kandydat do święceń ofiaruje Chrystusowi i Kościołowi swoją całkowitą gotowość do pełnienia posługi jako celibatariusz, dzięki czemu niepodzielnym sercem zjednoczy się z samym Mistrzem oraz w wolności podejmie służbę Bogu i ludziom [KPK, kan. 277 § 1; PO nr 16].
Obowiązek duchownych do zachowania ze względu na Królestwo niebieskie doskonałej i wieczystej wstrzemięźliwości, a więc celibatu, nie oznacza tylko życia w stanie bezżeństwa. By mógł autentycznie służyć celowi, na który wskazał sam Chrystus (bezżeństwo dla Królestwa), koniecznie musi być połączony z praktyką doskonałej i dozgonnej czystości, a więc z dobrowolną i świadomą decyzją o wyłączności działań aseksualnych. Stąd duchowni nie powinni narażać się na niebezpieczeństwo utraty czystości serca i ciała, z należytą roztropnością winni czuwać nad nawiązywaniem znajomości i wspólnoty osób, by nie narażać się na utratę tego szczególnego daru Bożego i nie spowodować zgorszenia wśród wiernych [KPK, kan. 277 § 2].
Chodzi tu również o zakaz przebywania w otoczeniu osób podejrzanych, które mogą osobę duchowną narazić na niezachowanie wstrzemięźliwości, doprowadzić do zniesławienia duchownego. Dotyczy to na pewno osób obojga płci. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. sprecyzował, że osób podejrzanych nie można ani przetrzymywać u siebie, ani uczęszczać do nich, ani się z nimi nawet spotykać [KPK (1917), kan. 133]. Biskup diecezjalny może wydać normy szczegółowe w swoim prawie partykularnym, jak również w jego kompetencji leży ocena, w jakim zakresie w poszczególnych przypadkach zachowano ten obowiązek [KPK, kan. 277 § 3] lub zostało popełnione wykroczenie lub przestępstwo kanoniczne. Może taka sytuacja zaistnieć, kiedy duchowny usiłował zawrzeć małżeństwo, choćby tylko cywilne. Wtedy duchowny z mocy prawa traci swój urząd kościelny [KPK, kan. 194 § 1 n. 3], zaciąga suspensę latae sententiae, a jeśli nie przyjął upomnienia kanonicznego, nie zastosował się do jego wymagań i nie naprawił zgorszenia, może być ukarany surowszymi karami kościelnymi, nawet karną dymisją ze stanu duchownego [KPK, kan. 1394 § 1]. Również za trwanie duchownego w konkubinacie i inne wykroczenia przeciwko VI przykazaniu prawo kościelne przepisuje nałożenie słusznych kar, nie wyłączając kary dymisji ze stanu duchownego i pozbawienie duchownego uprawnień do ministerialnego posługiwania w Kościele [Kan. 1395].
Tradycja Katolickich Kościołów Wschodnich ceni celibat duchownych, zwłaszcza wybrany ze względu na Królestwo niebieskie, i jako taki uważa go za najbardziej odpowiedni dla stanu duchownego. Jednakże w KKKW nie znajdziemy klasycznej definicji celibatu kapłańskiego, gdyż Prawodawca założył już w promulgowanym tekście Kodeksu łacińskiego, że jest on szczególnym darem Bożym, dzięki któremu święci szafarze mogą niepodzielnym sercem łatwiej złączyć się z Chrystusem [KPK, kan. 277 § 1].
KKKW w tym zakresie prezentuje istotne prawo swoich duchownych do wyboru celibatu kapłańskiego, jednoznacznie wskazuje wiernym na obowiązek szczególnego poważania stanu duchownego tych mężczyzn, którzy są związani małżeństwem. Historycznie zostało to prawnie usankcjonowane przez praktykę Kościoła pierwotnego, bezsprzecznie i nieprzerwanie kontynuowaną we wspólnotach Kościołów Wschodnich.