W STRONĘ PEŁNI ŻYCIA
O dojrzałej osobowości
Często ludzie się zastanawiają nad źródłem swoich problemów,
zwłaszcza w dziedzinie międzyludzkich relacji. Teoria atrybucji zajmująca się
zjawiskiem ludzkiego wnioskowania o przyczynach zdarzeń podpowiada,
że przyczyny te mogą leżeć w samym człowieku albo w sytuacjach
i zdarzeniach, które spotyka on na drodze swojego życia.
KS. JANUSZ MICHALEWSKI
Świdnica
MWM
Warto jednak sobie uświadomić, że wiele kłopotów życiowych jest często skutkiem braku dojrzałości osobowościowej.
Co znaczy więc być dojrzałym osobowościowo? Na gruncie psychologii wielu badaczy próbowało odpowiedzieć na to pytanie, m.in. znani amerykańscy psychologowie, jak Gordon Allport czy Abraham Maslow. Warto jednak zapoznać się z propozycją przedstawioną przez polskiego badacza Piotra Olesia, profesora psychologii osobowości z Katolickiego Uniwersytetu Jana Pawła II, zawartą w jego książce Psychologia człowieka dorosłego. P. Oleś uważa, że można mówić o dwunastu kryteriach rozwoju w kierunku dojrzałej osobowości. Tym samym autor ten wskazuje, że dojrzała osobowość jest czymś bardziej dynamicznym niż statycznym, czymś co raczej stale podlega rozwojowi niż jest raz osiągniętym stanem.
Pierwsze kryterium określane jest jako wzrastające dążenie do powiększania wewnętrznego bogactwa przeżyć, przekonań czy też wiedzy. Wiąże się ono z poszerzaniem horyzontów myślenia, rozumienia zjawisk oraz umiejętnością nawiązywania coraz większej sieci kontaktów interpersonalnych. Przejawia się ono także w rozwijaniu zdolności do doświadczania rozmaitych przeżyć i podejmowania zróżnicowanych form aktywności związanych z codziennym życiem rodzinnym, pracą, czasem wolnym oraz własnym życiem duchowym.
Drugim kryterium jest wzrastające dążenie do szczęścia. Przejawia się ono zarówno w zdolności do odczuwania i wyrażania radości życia, jak i doświadczania zadowolenia oraz satysfakcji z powodu zaspokojenia rozmaitych potrzeb i realizacji zadań, a także celów wybranych jako wartościowe. Jak zauważa P. Oleś, o szczęściu decyduje przede wszystkim poczucie, że człowiek wie, czego chce, jak i przekonanie, że podejmowane działania są wartościowe i sensowne.
Trzecim kryterium jest wzrastająca umiejętność wybierania celów i realizowanie dążeń życiowych. Chodzi tu o rozwijanie w sobie zdolności do podejmowania decyzji opierających się na jasnych kryteriach, a także do realistycznego planowania i skutecznego realizowania własnych dążeń. Aby te umiejętności rozwijały się w człowieku, potrzebne jest poszerzanie jego autonomii względem otoczenia społecznego oraz powiększanie zdolności do przezwyciężania przeszkód. Istotny w tym kontekście jest rozwój umiejętności człowieka do wytrwałego działania, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie może on oczekiwać szybkiego pojawienia się skutków swojej pracy i zaangażowania. Ważne jest także zdobywanie kompetencji, które mogą decydować o sukcesie w przewidywalnej przyszłości.
Czwartym kryterium rozwoju w kierunku dojrzałej osobowości jest poszerzanie własnej postawy giętkości adaptacyjnej i adekwatności reagowania na rozmaite wyzwania, zadania i wydarzenia, w tym frustracje. Człowiek zanurzony w bieg codziennego życia przeżywa różne chwile i sytuacje egzystencjalne, wyzwalające w nim różnorodne emocje – radości, smutku, szczęścia, żałoby, satysfakcji, poczucia porażki, zysku oraz straty, a także dumy czy rozczarowania. W tym kontekście ważne jest, aby rozwijać w sobie zdolność do refleksji, pozwalającą na zrozumienie i wykorzystanie doświadczenia płynącego z danej sytuacji czy też zdarzenia. Istotne jest także powiększanie umiejętności uczenia się kreowania nowych zachowań czy też plastycznego przechodzenia od jednych przeżyć i form aktywności do drugich. Dzięki tym zdolnościom osoba dojrzała potrafi trafnie wskazać, jakie działania lub warunki życia sprzyjają pełnemu rozwojowi człowieka.
Piątym kryterium jest zwiększanie odporności na frustrację. Chodzi tu zwłaszcza o rozwój zdolności do samodzielnej aktywności w sytuacji stresu i napięcia, a także umiejętności funkcjonowania i realizowania dążeń bez wsparcia społecznego. W tym kontekście dojrzałość przejawia się w postawie kontynuowania sensownych działań mimo pojawiających się przeszkód i niepowodzeń lub doświadczania braku wsparcia ze strony innych. Umiejętności te wymagają także opanowania swojej impulsywności i kierowania się bardziej racjonalnym systemem myślenia niż emocjonalnym.
Szóstym kryterium jest wzrastanie w umiejętności klaryfikowania hierarchii wartości. Przejawia się ona w postawie ciągłego zainteresowania się problematyką wartości i porządkowania spraw własnego życia według kryterium tego, co ważne, ważniejsze i najważniejsze dla ludzkiego życia. Istotne jest także rozwijanie swojej postawy właściwego oceniania własnych działań i postępowania innych pod kątem tego, w jakim stopniu sprzyjają one człowiekowi, a przy tym rozeznawania też, w jakim stopniu wymagają one korekty lub nawet ich zmiany.
Siódmym kryterium rozwoju w kierunku dojrzałej osobowości jest rozwijanie zdolności do angażowania się na rzecz dobra wspólnego. Umiejętność ta polega na formułowaniu dążeń i wybieraniu zadań, które przekraczają osobisty interes, potrzeby i indywidualne aspiracje, a przy tym w sposób jak najbardziej wolny od osobistych korzyści służą innym ludziom. Jak zauważa P. Oleś, dobrą miarą dojrzałości w tym względzie jest rosnąca zdolność przekładania celów prospołecznych ponad cele indywidualne.
Ósmym kryterium jest rozwijanie zdolności do transgresji, czyli do wykraczania poza to, co typowe, znane i sprawdzone. Zdolność do transgresji jest podstawą formułowania nowych i wciąż dalej idących dążeń, przekraczania tego co znane i podążania w kierunku rozwoju osobistego i zaangażowania na rzecz spraw życiowo ważnych.
Dziewiątym kryterium jest rozwijanie w sobie postawy szacunku wobec drugiego człowieka, przejawiającej się zwłaszcza w podmiotowym traktowaniu ludzi. Polega ono przede wszystkim na postawie respektowania praw drugiego człowieka, zwłaszcza jego godności i wolności, a zatem w zachowaniu wykluczającym manipulowanie i wykorzystywanie drugiej osoby do osiągnięcia własnych
korzyści lub uzyskania jakichkolwiek przywilejów. To podmiotowe traktowanie wyraża się także w umiejętności nawiązywania kontaktów na partnerskich zasadach, co zakłada rozwijanie w sobie postawy otwartości i gotowości do słuchania, a przede wszystkim przyjmowania bez uprzedzeń odmiennych przekonań.
Dziesiątym kryterium jest wzrastanie w postawie odpowiedzialności. Chodzi tu przede wszystkim o rozwijanie w sobie zdolności do dokonywania i realizacji ważnych egzystencjalnie wyborów oraz do gotowości do ponoszenia ich bezpośrednich i odległych skutków. Jak zaznacza P. Oleś, dążenie do odpowiedzialności rozumie on także jako realizowaną gotowość podążania własną drogą, w znacznym stopniu niezależną od osobistych, rodzinnych, społecznych i kulturowych uwarunkowań, choć oczywiście z pełną świadomością ich istnienia i z gotowością czerpania inspiracji z szerokiego kontekstu osobistej historii życia, etosu i wydarzeń rodzinnych, wartości preferowanych w grupie społecznej czy ze wzorców kulturowych.
Jedenastym kryterium jest rozwijanie w sobie dążenia do rozsądnej autonomii. Wspomniany wyżej wybór własnej drogi zakłada postawę odwagi i gotowości do ryzyka, a także do działania „na własne konto”, bez oglądania się na wsparcie czy przykłady innych. Wymaga ponadto rozwijania umiejętności przezwyciężania lęku przed nowym i nieznanym oraz postawy przyjmowania odpowiedzialności za poniesione straty i popełnione błędy, bez skłonności do przypisywania winy innym. Rozsądna autonomia przejawia się także w umiejętności budowania więzi emocjonalnych, które nie ograniczają, lecz mobilizują i uskrzydlają.
Dwunastym kryterium rozwoju w kierunku dojrzałej osobowości jest poszerzanie w sobie postawy dojrzałości moralnej. Jak zauważa P. Oleś, ocena moralna człowieka dojrzałego opiera się zarówno na jasno uświadamianych wartościach i wyraźnych normach, jak i na umiejętności rozeznania okoliczności danego działania oraz rozpoznawania wyjątków. Ważne w tym kontekście jest również rozwijanie w sobie postawy względnej niezależności od powszechnie przyjmowanych sądów moralnych.
Kryteria dojrzałej osobowości a wiara
Kiedy z tymi kryteriami dojrzałej osobowości zapoznaje się człowiek wierzący, z pewnością odnosi wrażenie, że taką osobowość miał Jezus. Dla chrześcijan jest On nie tylko wcielonym Synem Bożym, ale także wzorem pełni człowieczeństwa. Trzeba więc mocno ufać, że Jemu zależy także na tym, by każdy, kto Mu zawierzył, osiągnął pełnię swojego człowieczeństwa, czyli – stał się człowiekiem właśnie o dojrzałej osobowości. By, używając słów św. Pawła, stał się człowiekiem żyjącym miłością, doświadczającym radości i pokoju, promieniującym postawą cierpliwości, uprzejmości i łagodności, szerzącym dobroć, będącym wiernym Bożym wartościom oraz opanowanym względem swoich emocji i różnorodnych wewnętrznych impulsów (por. Ga 5, 22-23).
