Władczyni doskonała

Kiedy myślimy o księżnej śląskiej Jadwidze, stawiamy sobie przed oczy kilka jej wizerunków. Bodaj najpopularniejszy z nich pochodzi z jej żywota, który po raz pierwszy zyskał oprawę graficzną w kodeksie Ludwika księcia brzeskiego w połowie XIV w.
W scenie zaślubin córka księcia Meranii, Bertolda, staje przed swoim narzeczonym, Henrykiem, olśniewając nas urodą i przepychem towarzyszącego jej orszaku.
Łatwo odnaleźć w tym obrazie wizję różnic spotykających się światów. Świta młodego władcy Śląska pozostaje odziana raczej ubogo, pozbawiona jest uzbrojenia, jeśli nie liczyć wyłaniających się gdzieś z tła lasek i kosturów. Za to otoczenie merańskich przybyszów lśni od mieczy, pyszni się futrzanymi obiciami strojów i modnymi, krótko noszonymi tunikami. Autor grafiki widział Jadwigę jako wnoszącą na Śląsk powiew cywilizacji i wyższej kultury. Jej ojciec pochodził ze starego rodu bawarskiego, miał też własne ambicje polityczne w obliczu sporów o przywództwo w Rzeszy Niemieckiej, które realizował poprzez małżeństwa swoich córek. Przybywając na dwór swego małżonka, 14-letnia księżniczka obarczona była więc wizją małżeństwa i władztwa, jaką nałożyło na nią rodzinne środowisko, a przecież, wbrew przedstawieniu malarza, wchodziła w otoczenie równie ambitne, wymagające od niej rzucenia się w wir dynastycznej polityki Piastów śląskich, którzy nie tylko byli obeznani z trendami europejskiej kultury, ale przede wszystkim już od dwóch pokoleń wiązali się mocno z wzorcami płynącymi zza Łaby. Dla Henryka Brodatego Jadwiga była gwarancją oparcia na Zachodzie, jej inteligencja i wysokie wykształcenie dworskie stawały się przy okazji pożądanym elementem w budowie wizerunku życia elit, a tradycje religijne Andechsów mogły okazać się pewną kartą przetargową w rysującym się planie reformy Kościoła.

Władczyni hojna
Trzeba przyznać, że tylko na podstawie nielicznych dokumentów przez nią wystawionych samodzielnie lub wraz z księciem małżonkiem otrzymujemy niewiele ponad obraz hojnej fundatorki i ofiarodawczyni na rzecz klasztorów, które mieściły się w ramach polityki dynastycznej Piastów śląskich: opactw w Lubiążu i Trzebnicy.
Tradycja opierająca się częściowo na przekazie hagiograficznym poświadcza jej dobroczynność również wobec klasztorów wrocławskich norbertanów, kanoników regularnych, fundację klasztorów templariuszy w Oleśnicy Małej, franciszkanów i dominikanów w kilku miejscowościach Śląska, szpitali we Wrocławiu i Środzie Śląskiej, kościołów i kaplic w kolejnych miastach i miasteczkach księstwa. Zgodność tych świadectw umacnia dodatkowo wizerunek napieczętny małżonki Henryka Brodatego – to odziana w luźny ubiór, prawie habit, kobieta z lilią w prawej i jabłkiem książęcym w lewej dłoni.
Jadwiga chciała być więc widziana przede wszystkim jako skrajnie pobożna, skromna księżna, wzór nowej religijności, skrajnej ascezy i czystości niewieściej. Autor żywota opisuje kilka scen sporów z małżonkiem, synem, synową, dworzanami i kapelanami wokół jej sposobu noszenia się i unikania oznak władzy książęcej. Nic nie pozwala odrzucić tego wizerunku władczyni. Była prosta, bezpośrednia w kontaktach z poddanymi, wrażliwa na ich losy.
Księżna pozostawała w tle wielkiej polityki, przebywając u boku Henryka Brodatego w zamkach we Wrocławiu, Krośnie, Legnicy, Leśnicy i Rokitnicy, ale przecież nie była nieobecna.

Wzór moralny i religijny
Z pewnością jednak reprezentowała styl rządów oparty na budowaniu przywiązania poddanych do władcy i stawianiu siebie jako wzoru moralnego i religijnego. Na podstawie garści informacji ze źródeł archiwalnych możemy odtworzyć zasięg jej bezpośredniej władzy w księstwie. Dotyczyła ona wiana księżnej w Zawoni koło Trzebnicy, gdzie miała ona własne dobra i poddanych, wraz ze wszystkimi przywilejami ekonomicznymi i immunitetem sądowniczym. O jej talencie menedżerskim niech świadczy fakt, że oddając ten majątek swojej córce, ksieni Gertrudzie, a po niej cysterkom trzebnickim, przekazywała rozwinięte gospodarstwo dające przychód zdolny zabezpieczyć roczne utrzymanie przełożonej wielkiego opactwa. Swoistą zarządczynią pozostawała Jadwiga także we wspomnianym klasztorze trzebnickim, gdzie osiadła, nie składając w nim ślubów zakonnych, po śmierci Henryka.