Proces księżnej Jadwigi

Powyższa laudacja franciszkańskiego badacza, teologa i historyka o. Ludwika Miske w sposób bardzo duchowy i na wskroś religijny ukazuje tzw. barokowy sposób myślenia związany z wyniesieniem księżnej Jadwigi do chwały ołtarzy. Niemniej jednak nie jest to jedyny pryzmat, przez który możemy spoglądać na to wydarzenie. Należy tej sprawie przyjrzeć się także z punktu widzenia pragmatyki ówczesnych władców i możnych.
Polityczna gra świętymi
Idea kanonizacji śląskiej księżnej pochowanej w trzebnickim kościele klasztornym wyrosła z głębokiego duchowego przeświadczenia o uczestnictwie Jadwigi w społeczności świętych w niebie, mocno zakorzenionego w pobożności ludowej oraz potwierdzonego licznymi cudami i nadzwyczajnymi wydarzeniami, co wydaje się w pełni odpowiadać pytaniu o potrzebę tego religijnego aktu. Jednakże geograficzne położenie Śląska i ówczesny kontekst polityczny wyznaczają inne kierunki naszych poszukiwań.
Jak wiemy, w Polsce trwa rozbicie dzielnicowe, które poważnie osłabia państwo, na czym oczywiście korzystają Niemcy i Czechy. Książęca linia władców wrocławskich myśli i podejmuje wiele inicjatyw, by pod swoją koroną doprowadzić do zjednoczenia Królestwa Polskiego.

Po drugie, jak wiadomo, św. Stanisław poniósł śmierć z rozkazu lub za przyzwoleniem samego króla, choć sprawa ta jest dość kontrowersyjna i w pełni niewyjaśniona. Po trzecie, jego grób i rodzący się kult ma miejsce w Krakowie, czyli dawnej stolicy państwa, a także siedzibie dzielnicy senioralnej mającej być, zgodnie z testamentem Bolesława Krzywoustego, gwarantem jedności i zwierzchności nad innymi księstwami.
Skoro więc następcy Henryka Pobożnego poważnie myśleli o jednoczeniu pod swoim berłem ziem państwa polskiego, to z punku widzenia religii i jej roli w życiu i kulturze średniowiecza oraz ze względu na znaczenie Kościoła potrzebne było „własne” miejsce kultu specyficznego dla Śląska o odpowiednio wysokiej godności (łac. dignitas). Nie można także zapomnieć o bliskim sąsiedztwie Królestwa Czeskiego i czci oddawanej tam św. Wacławowi. Jego kult, można powiedzieć, był do pewnego stopnia kultem państwowym, gdyż nawet państwo nazywane było „Koroną Świętego Wacława”. Brak grobu świętego czy ośrodka kultu jego relikwii nie był bez znaczenia dla prestiżu Śląska i prowadzonej w tym czasie przez książąt wrocławskich polityki zagranicznej, która niewątpliwie podniesiona na znaczeniu przynosiłaby lepsze efekty.
Proces kanonizacyjny stwarzał także pewne możliwości związane z dyplomacją rzymską, gdyż otwierały się w ten sposób kolejne kanały relacji z papiestwem, co wobec roli Cesarstwa Niemieckiego w polityce europejskiej miało olbrzymie znaczenie.
Okolicznością sprzyjającą był także fakt, iż ówczesny biskup wrocławski, choć skonfliktowany z wnukiem księżnej Jadwigi Bolesławem II Rogatką (1220/1225–1278), a nawet przez niego uwięziony, był osobą doświadczoną w przeprowadzaniu procesu kanonizacyjnego, znał wszelkie obowiązujące procedury prawne, gdyż był członkiem trybunału podczas dochodzenia kanonizacyjnego św. Stanisława.

Jako legata w celu zebrania podstawowych informacji o opinii świętości i o cudach dokonywanych przy grobie księżnej, a także celem omówienia kolejnych etapów procedury wysłał do Wrocławia biskupa warmińskiego Anzelma.
Trybunał kanonizacyjny składał się z postulatora kardynała Odona de Castro Rudolphiego, biskupa Tusculum, oraz członków: biskupa kujawskiego Wolmira i dominikanina ojca Szymona prowincjała polskiej prowincji zakonu kaznodziejskiego. Jak zauważył ks. prof. Józef Pater, to właśnie jemu przypisuje XVI-wieczna tradycja spisanie na podstawie zebranego materiału dowodowego pierwszego żywota przyszłej świętej i opis cudów, jakie dokonały się za jej wstawiennictwem pt. Librum de vita et miraculis S. Hedwigis (Książka o życiu i cudach św. Jadwigi). Dzieło to stało się podstawą dla Żywota Większego św. Jadwigi czy Legendy obrazowej.
Śledztwo w sprawie świętości Jadwigi
Źródła dotyczące osoby księżnej Jadwigi wskazują nam także szczegóły związane z postępowaniem i czynnościami kanonicznymi wszczętego postępowania. Podstawowym materiałem dowodowym dla sprawy okazały się protokoły przesłuchań świadków, które po raz pierwszy odbyły się według wspomnianego XVIII-wiecznego badacza 7 sierpnia 1262 r. w kapitularzu konwentu cysterek w Trzebnicy.
Niemniej jednak spisane protokoły, zabezpieczone dowody w sprawie heroiczności cnót, jak również cudów dokonanych za wstawiennictwem Jadwigi i przesłane do Kurii papieskiej nie zadowoliły w pełni Stolicy Apostolskiej.
Tłumaczone to było brakiem zeznań części świadków, którzy nie dotarli przed trybunał. W związku z tym w zimie 1263 r. po raz kolejny zebrała się komisja w celu zebrania dodatkowych zeznań. Wiosną 1264 r. miały miejsce kolejne prace delegacji papieskiej.
Trybunał odbywał swoje posiedzenia zarówno w Trzebnicy, jak i w kościele dominikańskim św. Wojciecha we Wrocławiu. Zachowane akta wskazują ponadto na fakt, iż członkowie komisji papieskiej udawali się także do innych miejsc w celu zebrania opinii i świadectw związanych przede wszystkim z cudami, jakie za wstawiennictwem Jadwigi zostały dokonane, jak również z zasięgiem rozwijającego się kultu.