Wiara „starszych braci”

Przemierzając wąskie uliczki starej Jerozolimy, przechodzień natknie się z pewnością na obrazy z punktu widzenia Europejczyka osobliwe. Po wydeptanych, przedwiecznych kamiennych płytach snują się postaci jakby przynależące do innej epoki. Ich czarne chałaty zarzucone na białe koszule, kapelusze przykrywające głowę oraz spływające na policzki pejsy przystają bardziej do wizji dziewiętnastowiecznej Europy Wschodniej niż do stechnicyzowanej rzeczywistości XXI w. Owi ludzie, tzw. charedim, wędrują po jerozolimskiej starówce w pośpiechu, zmierzając do miejsca wyjątkowego – jedynego muru, który ocalał po zniszczonej w 70 r. po Chr. przez Rzymian świątyni, zwanego przez nas Ścianą Płaczu, a przez Żydów – Murem Zachodnim. W szabat ultraortodoksi zakładają lisie czapy, spacerują, modlą się, dyskutują, jedzą, śpiewają, a niekiedy pukają do pobliskiego domu sióstr zakonnych z pytaniem, czy te nie zechciałyby wcisnąć w ich zastępstwie jakiś przycisk, włączyć światło lub uruchomić kuchenkę, ponieważ tego pod żadnym pozorem nie wolno pobożnym Żydom w szabat czynić. Turystę porazi zapewne fakt, że od zachodu słońca w piątek aż do sobotniego zmierzchu komunikacja publiczna w całym Izraelu przestaje działać, a wszelkie podróże odbywać można jedynie z pomocą arabskich busów lub zdając się na własne nogi. Źródłem tych utrudnień jest m.in. sposób wyrażania przez Żydów wiary w Boga.
Starsi, czyli inni?
Nikogo nie dziwi fakt, że Żydów zwykło się nazywać „starszymi braćmi w wierze”. Ta pełna szacunku, ukuta przez św. Jana Pawła II fraza, choć podawana w jej niepełnym brzmieniu, w świadomości chrześcijan zatrzymuje się zazwyczaj na tylko jednym z jej elementów – kwestii starszeństwa rozumianego chronologicznie. Niezaprzeczalnym bowiem faktem jest, że chrześcijaństwo wyrosło na gruncie judaizmu świątynnego.

Wiara pochodzi z wnętrza
Rabin Byron L. Sherwin, uczeń słynnego Abrahama Joshui Heschela, uważa, że bezsprzecznym protoplastą wiary żydowskiej jest biblijny Abraham, który będąc jeszcze Abramem, usłyszał Boże wezwanie: „Wyjdź [lech lecha] z twojej ziemi rodzinnej” (Rdz 12, 1). Rabbi Judah Arie Lejb Alter z Ger (Góry Kalwarii) zinterpretować miał pierwsze słowa przywołanego zdania następująco: „lech” – „idź”, „lecha” – „do siebie samego”. Droga wiary, wedle rabinów, bierze więc początek w wejściu do własnego wnętrza, by odnaleźć w nim Boga. A skąd miałaby wziąć się w człowieku ta chęć? Podobnie do chrześcijaństwa – z Bożej łaski.
Wiara również w judaizmie jest uważana za dar łaski, mało tego, wedle Żydów – posługując się słowami nowotestamentowego autora – „wiara bez uczynków jest martwa” (Jk 2, 26). Niewielkie znaczenie ma logika twierdzeń, w które się wierzy, ważne są czyny, którymi daje się do zrozumienia, w Kogo się wierzy. Wspomniany już rabin Sherwin wyraził to takimi słowy: „Kiedy ktoś mówi do drugiej osoby «kocham cię», to potwierdzeniem prawdziwości tego oświadczenia nie jest jego logiczna zasadność, lecz czyny, które są z nimi zgodne”. Miłość ta w wydaniu żydowskim wyraża się w wierności w przestrzeganiu długiej listy przykazań (micwot). Wedle wyliczeń faryzeuszów było ich 613. Obudowano je następnie przepisami szczegółowymi, tworząc tzw. „mur wokół Tory”.
Wiara, czyli pamięć
„Tylko się strzeż bardzo i pilnuj siebie, byś nie zapomniał o tych rzeczach, które widziały twe oczy: by z twego serca nie uszły po wszystkie dni twego życia, ale ucz ich swych synów i wnuków” (Pwt 4, 9). Podtrzymywanie pamięci o wydarzeniach minionych i przekazywanie wiedzy o nich kolejnym pokoleniom są nieodłącznie związane z żydowską wiarą. Obowiązkiem żyda jest wspominanie, przypominanie, a nawet uobecnianie wielkich wydarzeń historycznych. Nie bez przyczyny Dekalog, najważniejszy spis ustanowionych przez Boga praw, nie rozpoczyna się od wezwania do przestrzegania przykazań, lecz od wspomnienia właśnie: