Dogmaty jak paliki

Marta Wilczyńska: W tym numerze poruszamy się wokół tematu: wiara – między dogmatem a życiem. Takie sformułowanie sugeruje, że rzeczywistość naszego życia nie jest tożsama z rzeczywistością dogmatów – to prawda? Idąc dalej: wiara nie jest ani życiem, ani dogmatem?
Ks. prof. Jerzy Szymik: Wiara jest i jednym, i drugim – i życiem, i dogmatem.
W wierze ważne są dwa elementy i dopiero ich synteza daje wierze pełnię.
Pierwszym z nich jest, powiedzmy to katechizmowo: uznać za prawdę coś, co zostało nam objawione przez Boga, a czego do końca nie jest w stanie ogarnąć nasz umysł. Czyli ważne jest to, W CO wierzymy. W Pani pytaniu to jest kwestia dogmatu – i w tym znaczeniu wiara jest głęboko związana z dogmatem – nie może od niego abstrahować.
Drugi komponent nieodłącznie związany z pierwszym to jest to, KOMU wierzymy, element zaufania osobistego, a w tym zaufaniu zawiera się też naśladowanie.
To znaczy rzucenie życia na szalę wyznawanej prawdy w zaufaniu temu, kto nam o tym mówi. To jest element życia. Wiara nie sytuuje się więc pomiędzy dogmatem a życiem, ale jest jednym i drugim w tym znaczeniu, że do jej istoty należy to, W CO wierzymy, i to, KOMU wierzymy.

Żyjemy w czasach, kiedy na każdym kroku podpowiada się nam, że powinniśmy mieć prawo wyboru. Stosujemy to także do wiary – wybieramy te prawdy, które nam odpowiadają, a pozostałe pomijamy lub interpretujemy po swojemu. Wiemy, co się staje z wędrowcem, który zboczy z wyznaczonej drogi, a z jakimi konsekwencjami musi się liczyć ktoś, kto ma „problem” z którymś z dogmatów? W starożytności mógł być surowo ukarany…
Taka osoba w dalszym ciągu zostaje surowo ukarana – karze się sama swoją decyzją, bo ona będzie miała niszczące skutki. Nie trzeba do tego żadnej zewnętrznej sankcji, skutek tej decyzji jest wystarczająco mocną i surową karą, jest nieszczęściem życia człowieka prędzej czy później, raczej prędzej. Poruszanie się wśród prawd wiary z mentalnością klienta supermarketu jest błędne. Dlaczego?
Już wyjaśniam. Otóż wierzymy zawsze osobiście, nikt za nas tego nie zrobi. W niedzielę podczas Mszy św. zaczynamy wyznanie wiary od słowa „wierzę” – w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Natomiast treść wiary jest depozytem i darem Kościoła. Po „wierzę” nie wymieniamy każdy czegoś innego, ale wszyscy to samo – treść wiary Kościoła. I cała sztuka – praca z i nad moją wiarą polega na tym, żeby wiara Kościoła stała się moją osobistą wiarą. Co jest po drodze pomiędzy wiarą Kościoła a moim osobistym aktem?
Otóż na tym przejściu jest cnota, która jest bodaj najmniej popularna w dzisiejszym świecie – pokora. Schylenie głowy, schylenie karku. Bez tego nie ma prawdziwej religijności. Jest taka słynna opowieść jednego z ojców pustyni o tym, że diabeł wygląda dokładnie tak, jak my, tylko że nie ma kolan. W „przebieraniu” w prawdach wiary, w kapryszeniu – ta mi się podoba, ale ta nie jest na dzisiejsze czasy – chodzi w gruncie rzeczy o ten właśnie brak kolan. Tak myślę jako duszpasterz, lecz wiem, o czym tu mówię przede wszystkim dlatego, że jestem grzesznikiem.

W jednym z wykładów Księdza Profesora znalazłam słowa, które pobudziły moją wyobraźnię: „Zapach starych modlitewników i mszałów pamiętam do dziś”. Coraz częściej nawet kapłani zamieniają tradycyjny „brewiarz” na aplikację w telefonie. Czy tak poznawana, tak pogłębiana wiara jest tą samą co ta, którą żyliśmy kilka dekad temu?
Osobiście kocham księgi w ich tradycyjnej formie. Modlę się z książki, nie z tabletu. Ale byłbym też ostatnim człowiekiem, który miałby za złe 25-letniemu neoprezbiterowi, że korzysta w pociągu ze smartfona, odmawiając brewiarz. Na pewno nie błądzi w ten sposób. Oczywiście wiemy, że w życiu nie jest tak, że możemy bezkarnie zmieniać formy i nie ma to żadnego wpływu na treść. To jest ogromnie złożone zjawisko. Pani sięga po przykład technologiczny, jest wiele innych. Ale chodzi o to, by przy tych zmianach wiara była ta sama, choć nie musi być taka sama, jeśli chodzi o formę jej głoszenia i wyznawania.
Jakie miejsce we współczesnym świecie zajmuje wiara? Gdzieś pomiędzy polityką, kulturą i sztuką?
Miejsce absolutnie własne, oryginalne, jedyne w swoim rodzaju; miejsce, które jest decydujące dla wszystkich innych miejsc. Sięgnę po fenomenalną metaforę kard. Ratzingera – metaforę najwyższego guzika w płaszczu. Otóż jeśli ten guzik odpowiada właściwej dziurce, czyli jeśli go prawidłowo zapiąć, to wszystkie inne można zapiąć prawidłowo. Jeśli pierwszy guzik zapniemy źle, nic już w tym płaszczu nie będzie dobrze – do samego dołu. To pojemna metafora, też pocieszająca, ponieważ w razie błędu można rozpiąć płaszcz i spróbować raz jeszcze. Ale guzik wiary, relacji z Bogiem, musi być ustawiony na najwyższym poziomie i dobrze obsłużony.
Jeśli to jest dobrze zapięte, to wszystko inne: małżeństwo, miłość, cierpienie, szkoła, dzieci, stosunek do kasy, seksu, bólu, rodziców… będzie prawidłowe, dobre.

Coraz częściej pojawiają się w Polsce informacje o rekolekcjach z udziałem charyzmatyków zza granicy, modlitwach o uzdrowienie… To chwilowa fascynacja czy zapowiedź głębokiej przemiany?
To bardzo dobre pytanie, na które na razie nie znam równie dobrej odpowiedzi. Przyglądam się zjawisku uważnie i z nadzieją. Na pewno jest to znak czasu. Jak to zjawisko będzie ewoluowało? Mam nadzieję, że jest to rzecz głębsza, nie tylko naskórkowa, ale za mało mamy jeszcze danych, żeby to jednoznacznie stwierdzić. Oczywiście zawiera to też w sobie określone niebezpieczeństwa, ale plusy zdecydowanie przeważają, jak sądzę. Więc jak na razie obserwuję ten trend jako znak czasu, jako coś, czego nie wolno przeoczyć, czego liczne dobre strony należy na pewno wspierać.
Poza pracą naukową poświęca się także Ksiądz Profesor swojej pasji – poezji. W tym wywiadzie także używał Ksiądz języka obrazowego, języka metafor. O wierze, o Bogu łatwiej jest mówić językiem naukowym czy poetyckim?
Te języki się łączą i chciałbym, żeby się przenikały, czyli żebym był poetą za katedrą uniwersytecką i precyzyjnym naukowcem piszącym wiersz. Nie wiem, czy tak jest, ale na pewno byłoby to z korzyścią dla uprawianych przeze mnie teologii i poezji. Jest mi bliskie określenie poety w języku niemieckim: Dichter, czyli „zgęszczacz”. To jest dokładne zaprzeczenie owej powierzchownej wizji, w której poeta to gość z rozwianym włosem, który nie bywa ani punktualny, ani konkretny i jest na tyle bełkotliwy, że nie da się zrozumieć tego, co ma do powiedzenia. W moim przekonaniu poezja musi być jędrna i na temat, natomiast nauce bardzo dobrze robi, jeśli sięga po metaforę, po soczysty język poezji. One na pewno nie są rywalami, możliwa i korzystna jest ich synteza.