Pogrzeb księżnej Jadwigi

Tak autor Legendy większej o św. Jadwidze zakończył opis związany ze śmiercią księżnej. Ciekawie przedstawia to wydarzenie anonimowy miniaturzysta, który wykonał ilustracje do kodeksu. Otóż śmierć księżnej połączył bezpośrednio ze wspomnianą w poprzednim odcinku wizją świętych. Przy zgonie towarzyszą Jadwidze: św. Maria Magdalena, św. Katarzyna, św. Tekla i nieznany męczennik. Przy łożu zmarłej siedzą pogrążone w smutku i żałobie cysterskie mniszki, w tym jako pierwsza i wyróżniona rozmiarem ksieni w Trzebnicy i córka Jadwigi Gertruda.
Wczytując się w treść Żywota, odkryjemy, iż obrazy nie są zgodne z opisanymi wydarzeniami. Brakuje synowej Jadwigi, księżnej Anny, mimo że miała być zgodnie z przepowiednią chorej księżnej obecna przy tym wydarzeniu.
Na mało dostrzegalny szczegół zwracali też uwagę dawni badacze kultu św. Jadwigi, zajmujący się również jej Legendą obrazową. Chodzi o wspomnianą już postać świętej, która odcisnęła piętno na duchowości księżnej, mianowicie o św. Teklę, opatkę w klasztorze Kitzingen, gdzie wychowywała się i kształciła przyszła księżna Śląska. XIX-wieczny polski badacz uznał, że wykonawca miniatur nie zna się na martyrologii, Tekla bowiem dożyła późnej starości i powinna być przedstawiana ze stosem lub dzikimi zwierzętami jako swoimi atrybutami. Jednakże to raczej on popełnia błąd, gdyż odnosi się do innej św. Tekli, żyjącej w I w., a nie do osoby przełożonej benedyktynek oraz towarzyszki św. Bonifacego w dziele ewangelizacji, żyjącej w VIII w. Ta przedstawiana była z księgą, tak jak kobieta na obrazie. Również zarzut dotyczący zbyt młodego wieku nie jest przekonujący, gdyż jak się popatrzy na wizerunek duszy Jadwigi unoszonej przez anioły, to można dostrzec tam rysy młodej dziewczyny, a nie ok. 70-letniej kobiety.
Śmierć Jadwigi artysta zobrazował poprzez unoszony przez dwóch aniołów wizerunek duszy zmarłej. Kolejną niezgodność z opisanymi faktami można zauważyć w grafikach przedstawiających zgon księżnej – zarówno w kodeksach średniowiecznych, jak i w drzeworytach Konrada Baumgartena z 1504 r. W obydwu przypadkach w rogu łoża św. Jadwigi umiejscowiona jest tajemnicza scena: jedna z zakonnic pije jakiś płyn z umieszczonego w komnacie wiadra lub innego pojemnika.
Rozwiązanie tej zagadki nie jest specjalnie trudne i wrócimy do niej nieco później, aby nie burzyć chronologii wydarzeń i aby było tak, jak uczynili to miniaturzyści. W tym miejscu można jedynie powiedzieć, iż tej sceny w tym miejscu nie powinno być i czasowo jest ona niezgodna z opisem.

Ciało Jadwigi po obmyciu i ubraniu w szaty – według XVIII-wiecznego żywota pt. Zwierciadło przykładności, autorstwa franciszkanina dra Ludwika Miske, były to zakonne szaty cysterek – złożono na marach i uroczyście w żałobnej procesji przeniesiono do kościoła klasztornego pw. św. Bartłomieja w Trzebnicy, po czym złożono na katafalku przed głównym ołtarzem.
Z opisu obrzędów przedpogrzebowych zamieszczonych w Legendzie większej o św. Jadwidze możemy dowiedzieć się, że ciało przez trzy dni i noce spoczywało w kościele, gdzie modliła się i czuwała cała społeczność klasztoru i wielu poddanych księżnej. Ten czas był związany zapewne z powiadomieniem i przybyciem osób z grona książęcego rodu, jak również duchownych. Jednak, co ciekawe, autor nie wspomina o żałobie, smutku i innych zwyczajnych przy tego typu wydarzeniach odczuciach i ludzkich przeżyciach. Pisze natomiast o tym, iż była to atmosfera wdzięczności i uwielbienia wobec Boga za wszystko, co uczynił poprzez księżną Jadwigę w jej życiu i po śmierci ze względu na jej zasługi. Fragment ten ma olbrzymią wartość dla zrozumienia znaczenia i celu tego dzieła. Zgodnie z pewną hipotezą Żywot św. Jadwigi został napisany na podstawie wcześniejszego traktatu przygotowanego przez mnicha cysterskiego Engelberta na potrzeby procesu kanonizacyjnego.
Przyjmując taką genezę kodeksu, należałoby zatem uznać opis atmosfery w kościele wśród wiernych po śmierci Jadwigi za wzmacniający opinię o jej świętości wśród ludu.
Uzdrowiła przed pogrzebem
Wróćmy w tym miejscu do wspomnianej tajemniczej sceny pijącej zakonnicy w momencie śmierci księżnej Jadwigi. Była to niejaka siostra Marta, cierpiąca od dwóch lat na nieustanne pragnienie. Jej choroba powodowała, że wypijała także wodę święconą z kropielnic, za co była ganiona przez inne mniszki, nawet na zebraniu kapituły domowej. Sądzono, że czyni to ze złej woli, a nie z choroby. Według autora Legendy chorująca zakonnica udała się do miejsca, gdzie dokonano obmycia ciała Jadwigi, tam wzywając wstawiennictwa zmarłej obmyła swoją szyję i przepłukała gardło znajdującą się tam wodą. Woda mająca styczność z ciałem świątobliwej księżnej uzdrowiła zakonnicę. Autor napisał, iż nigdy więcej nie miała problemów z pragnieniem.
Dla ludzi żyjących współcześnie niniejsze wydarzenie może wydawać się szokujące i wręcz gorszące. Jednakże dla ludzi średniowiecza miało to całkowicie inne znaczenie. Woda i jej symbolika szczególnie w odniesieniu biblijnym ma tu szerokie spektrum zastosowania.
Motyw uzdrowienia poprzez fizyczny kontakt z przedmiotem uświęconym osobistym użytkowaniem czy mającym styczność z osobą uznawaną za świętą występował w kulturze religijnej średniowiecza zazwyczaj tak, jak to przedstawił hagiograf wobec osoby niekanonizowanej, gdyż oficjalnie z takiej osoby nie pobierano relikwii i nie przekazywano do innych ośrodków kultu. Wiara w nadprzyrodzoną moc, zwaną virtus, zaklętą w tego typu przedmiotach zaowocowała wieloma znakami i cudami również w wypadku Jadwigi. W mentalności społecznej tamtych czasów rzeczy mające kontakt z mocą virtus mogły bowiem pełnić funkcję pośrednika między tym, co doczesne, a tym, co wieczne, i pozwolić na bezpośredni kontakt z rzeczywistością nadprzyrodzoną.
Przykładem jest kolejny znak nadprzyrodzonego działania poprzez przedmiot użytkowany przez księżną.
W Żywocie świętej znajduje się opis cudownego uzdrowienia nabrzmiałej ręki mniszki Judyty.