Niezabliźniona rana czy ekumeniczna szansa dla Kościoła?

Kościołów problemy, jakimi żył Luter, wydają się już zupełnie obce, a zatem stawia tezę, że właśnie uświadomienie sobie tej obcości świata, w jakim funkcjonował Luter, oraz obcości jego przesłania może stać się podstawą do odkrycia jego ekumenicznej aktualności w dzisiejszych czasach.
Porażka reformacji?
Odczytując w ten sposób Lutra, nie z naszej perspektywy, narosłych przez kilkaset lat uprzedzeń i polemik wyznaniowych, ale w optyce jego czasów i jego sytuacji życiowej, dostrzeżemy, że jego dzieła nie można sprowadzić jedynie do reakcji na nadużycia ówczesnego Kościoła. Program jego poszukiwań przekraczał bieżące problemy tamtych czasów i sięgał głęboko, stawiając w centrum najistotniejsze dla niego egzystencjalne pytanie o Boga: „Jak mogę zyskać łaskawego Boga?”. Odpowiedź na to pytanie Luter odkrył już na przełomie 1515/1516 r., opracowując Wykład Listu do Rzymian, w którym po raz pierwszy konstatuje to, co stanie się osią całej jego późniejszej teologii, że Boża sprawiedliwość jest nam udzielana z miłosiernej łaski przez wiarę. Natomiast uznawane za przełom wydarzenie ogłoszenia 95 tez 31 października 1517 r. nie było w istocie jakimś aktem rewolucyjnym, lecz jak dziś ocenia wielu historyków nawet po stronie ewangelickiej, jedynie zaproszeniem do dyskusji akademickiej. Tezy te były świadectwem pragnienia reformy, a nie zapoczątkowania Reformacji, gdyż jego pierwotną intencją było przede wszystkim ukazanie Ewangelii panowania Bożej łaski jako żywego, egzystencjalnego przesłania opartego na nawróceniu. Lutrowi na początku chodziło więc w istocie o reformę chrześcijaństwa – odnowę Kościoła katolickiego, a nie zerwanie z nim. On sam był zaskoczony echem, jakie jego tezy wywołały i w jaką dynamikę historii go wprowadziły. Problem powstał wówczas, gdy Luter zauważywszy, z jak ogromnym poparciem spotkał się ze strony wielu środowisk w Niemczech, swój zapał reformatorski zaczął przekładać na kategorie apokaliptycznej walki Chrystusa z Antychrystem, co w praktyce uniemożliwiło dalszy dialog. Stopniowo krytykując deformacje ustroju Kościoła z papieżem na czele, wittenberski teolog coraz bardziej nakreślał nowe rozumienie Kościoła, co w ostateczności doprowadziło do zupełnego zerwania. Jak jednak jednoznacznie ocenia to jeden z najwybitniejszych współczesnych teologów protestanckich W. Pannenberg: „Powstanie osobnego Kościoła luterańskiego nie jest sukcesem, lecz oznacza porażkę Reformacji”. Ale trzeba wszak uczciwie przyznać, że i Rzym ponosi częściowo współwinę za to, że Reformacja zamiast reformą stała się podziałem Kościoła, choćby w zbyt późnej reakcji w postaci Soboru Trydenckiego, który zwołany przynajmniej 15 lat wcześniej, jak postulowano wówczas w wielu kręgach katolickich, miałby jeszcze jakieś szanse na uratowanie jedności Kościoła.
Mimo upływu 500 lat proces recepcji Lutra ciągle nie jest zakończony, także po stronie ewangelickiej, a mówi się dziś w tym kontekście nawet o pewnym zapomnieniu i wyobcowaniu niektórych elementów w jego nauczaniu, jak np. realistyczne rozumienie Eucharystii, otwartość w kwestii historycznego episkopatu czy mistyczne aspekty w jego pismach. Jubileusz Reformacji jest szansą na takie ekumeniczne uczenie się Lutra i nie chodzi tu o jakąś sztuczną „rekatolizację” tego ojca Reformacji dla celów ekumenicznych, ale o otwarcie nowych perspektyw dialogu z ewangelikami, oparte na pogłębionym, wolnym od schematów konfesyjnych kontrowersji i obciążenia historią narosłych konfliktów odczytaniu jego nauki. Bo ekumenizm oznacza, odwołując się do pierwotnej etymologii tego słowa, przekraczanie wąskich partykularyzmów konfesyjnych, czyli stanowi w istocie realizację w całej pełni katolickości Kościoła. Współczesne ekumeniczne otwarcie doprowadziło chrześcijan różnych wyznań do odkrycia, że to, co nas łączy na gruncie chrztu w Jezusie Chrystusie, jest dużo bardziej fundamentalne niż to, co nas dzieli, a w tym, co jeszcze nas dzieli, zawiera się wiele darów duchowych, którymi możemy wzajemnie się ubogacać i od siebie uczyć. Jak to ujął już w 1995 r. Jan Paweł II w encyklice Ut unum sint: „dialog nie jest tylko wymianą myśli, ale zawsze w jakiś sposób «wymianą darów »”, dlatego „dzięki wymianie darów między Kościołami, które się nawzajem dopełniają, komunia przynosi owoce”.