Okoliczności śmierci księżnej Jadwigi

Baumgartena z 1504 r. (we Wrocławiu) zamieszczono obrazy i drzeworyty ukazujące wydarzenie biczowania przez diabły. W obu wypadkach odbiorcę grafiki uderza niezwykła powaga Jadwigi, która jakby w ogóle nie zwracała uwagi na to, co się wokoło niej dzieje. Zachowuje postawę modlitwy, ale i swoistego rodzaju dostojeństwa i odwagi.
Powyższy obraz połączony jest bezpośrednio – jako jedna ilustracja – z drugim wizerunkiem, także bardzo wymownym wobec wszystkich pozostałych wydarzeń kończącego się życia Jadwigi. Chodzi o scenę przyjęcia przez księżną sakramentu namaszczenia chorych. Stało się to, zanim zapadła na chorobę, co miało mieć miejsce w połowie roku 1243. Pewnego dnia wezwała do siebie osobistego kapelana, cysterskiego mnicha Mateusza, prosząc o udzielenie sakramentu. Siostry zakonne zrozumiały, iż jest to bardzo wymowny i poważny znak świadczący o zbliżającym się końcu jej życia, co wzbudziło w konwencie smutek i przedwczesną żałobę. Co ciekawe, zgodnie z opisem mniszki z wyrzutem wobec Jadwigi zwracały jej uwagę na fakt, iż przedwcześnie przyjmuje namaszczenie, choć nie jest chora. Wydarzenie to było pewnym kłopotem także dla samego hagiografa. Świadczy o tym jego zapis: „wydarzenie to zostało opowiedziane raczej dla wzbudzenia podziwu niż po to, by zachęcać do naśladowania”. W dalszej części autor tłumaczy ten motyw – sprzeczny z powszechnym zwyczajem Kościoła – specjalnym zrządzeniem Boskim i Jego logiką. Dopiero wtedy bowiem księżna zapadła na chorobę bardzo osłabiającą jej ciało, skoro nie opuszczała już swojego łoża.
Miracula w cierpieniu
Miracula zasadniczo stanowią oddzielny rodzaj literacki w ramach źródeł hagiograficznych. Są to zbiory tekstów opisujące domniemane cuda dokonywane po śmierci przez świętych.
Swoją historią sięgają czasów antyku chrześcijańskiego. Tego typu piśmiennictwo, mimo wielu zastrzeżeń i sceptycyzmu naukowego co do historyczności omawianych wydarzeń, miało i ma swoje znaczenie.
Pozwala współczesnym historykom na prowadzenie badań związanych z mentalnością religijną społeczeństw i czasów, w których powstawały.

na to zgodzić, odwołując się do książęcej i hrabiowskiej godności księżnej i jej stanu.
Jest natomiast wyjątek, który stał się zwornikiem nowej koncepcji: chodzi o osobę św. Tekli. W nadodrzańskiej diecezji jej kult nie był znany, pojawia się dopiero w okresie po Soborze Trydenckim, a zatem w okresie nowożytnym.
Ale ten trop jest zwodniczy. Tu nie chodzi o św. Teklę, męczennicę z I wieku, którą zgodnie z tradycją nawrócił św. Paweł. Była jeszcze jedna św. Tekla, która żyła w VIII stuleciu. Wspierała św. Bonifacego w jego pracy misyjnej.
Dlaczego to właśnie ona jest jedną ze świętych nawiedzających Jadwigę? Ponieważ św. Tekla była ksienią klasztoru benedyktyńskiego w Kitzingen, gdzie kształciła się i wychowywała św. Jadwiga.
I to właśnie księżna miała w jej osobie swoją patronkę i orędowniczkę.
Nie dziwi także brak jej obecności w średniowiecznym kalendarzu liturgicznym, gdyż jej święto obchodzono 15 października, a od 1267 r. dzień ten stał się dniem obchodu święta ku czci św. Jadwigi Śląskiej. Obchody ku czci św. Tekli (zm. 790) tego dnia odnotowują kalendarze liturgiczne angielskie i niemieckie.
Krótko mówiąc, najprawdopodobniej autor Żywota św. Jadwigi umieścił powyższych świętych w pierwszej kolejności dlatego, że chodziło o zaznaczenie wyjątkowości czasu choroby i śmierci Jadwigi jako czasu uświęconego niezwykłymi postaciami świętych związanych także osobiście z religijnością i pobożnością przyszłej świętej.
W ten sposób wyeksponowano niezwykłość Jadwigi i nadano nową duchową jakość jej osobie i kultowi, jako ściśle powiązanemu z innymi świętymi kobietami.
Narodziny dla nieba
Jadwiga zmarła wycieńczona nieznaną chorobą 14 października 1243 r., ok. godziny 17, gdyż miało to miejsce w czasie celebracji w klasztorze nieszporów.
Obecne przy śmierci Jadwigi były: córka Gertruda, przełożona klasztoru, oraz synowa księżna Anna, wdowa po Henryku II Pobożnym. Zgodnie z przekazem w dłoniach trzymała welon należący do swojej siostrzenicy św. Elżbiety Węgierskiej (zm. w 1231, kanonizowana w 1235 r., wspomnienie liturgiczne 17 listopada) oraz wizerunek Matki Bożej wykonany z kości słoniowej, z którym nie rozstawała się przez całe życie.

w kościele klasztornym. Kategorycznie odmówiła natomiast sugestii, by pochować ją obok męża lub syna.
Argumentowała to tym, że przecież wiele lat za życia Henryka Brodatego żyła oddzielona od niego poprzez złożony wspólnie ślub wstrzemięźliwości małżeńskiej. Dlatego nie uważała za stosowne, by znów, już po śmierci, złączyć się z nim. Zgodziła się natomiast na miejsce przed ołtarzem św. Jana Ewangelisty, zapewne w kaplicy jemu poświęconej, po lewej stronie prezbiterium kościoła św. Bartłomieja. W tym miejscu znajdowały się groby innych członków książęcego rodu, szczególnie jej wnuczęta. Hagiograf Jadwigi odwołuje się w tym miejscu do słów Chrystusa z Ewangelii według św. Mateusza: Jeśli się nie odmienicie i nie staniecie jak dzieci, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego. Zabieg autora z dużą dozą prawdopodobieństwa miał na celu kultywowanie przeświadczenia o pokorze świętej i zewnętrznie świadczyć o autentycznym ewangelijnym życiu Jadwigi.
Ale i w tym miejscu sprawa się nie skończyła, ponieważ Gertruda uznała, że najodpowiedniejszym miejscem pochówku będzie kaplica św. Piotra. Chora matka, jak się wydaje, w tym miejscu dała za wygraną, aczkolwiek ostrzegła córkę w duchu proroctwa, że zakonnice będą miały z tym problem w przyszłości, gdyż jej grób będzie tłumnie nawiedzany przez pielgrzymów, co będzie przyczyną zamieszania i kłopotów przy celebracji monastycznej liturgii. Problem dotyczył bowiem usytuowania wspomnianej kaplicy między prezbiterium kościoła a budynkiem klasztoru.
W gronie świętych
Bliski czas śmierci Jadwigi zgodnie z życiorysem oznaczony został przez samego Boga, gdyż w ostatniej drodze chorej księżnej towarzyszyli święci odwiedzający ją i pocieszający wizją szczęśliwości nieba. Pierwsze zapisane tego typu wydarzenie miało miejsce 8 września w święto Narodzenia NMP, gdy wszystkie mniszki odprawiały wieczorną modlitwę brewiarzową, czyli nieszpory. Znów jedynym świadkiem była pielęgnująca Jadwigę chrześnica Katarzyna. Usłyszała pozdrowienie Jadwigi: „Witajcie, moje panie, Mario Magdaleno, św. Katarzyno, św. Urszulo”, oprócz tych trzech świętych niewiast był obecny także jakiś święty męczennik, jednak żadne źródło nie podaje jego imienia.