7 Cudów

Wrocławia i Dolnego Śląska

Wrocław – miasto spotkań

Na dwie godziny przed zamknięciem wystawy „7 cudów Wrocławia i Dolnego Śląska”
kolejka chętnych do jej odwiedzenia przypominała lata osiemdziesiąte, sięgała od
Ratusza aż do gmachu Banku Zachodniego WBK. Przez 74 dni, od 3 lutego do 14 maja,
kiedy wystawa była udostępniona dla zwiedzających, odwiedziło ją 15 tys. osób,
co – wobec małej powierzchni ekspozycyjnej – jest liczbą wręcz rekordową.

MARIA WANKE-JERIE,
MAŁGORZATA WANKE-JAKUBOWSKA

Wrocław

Wystawę otwierały i zamykały obiekty związane z działem nazwanym „Spotkania”.
Nieprzypadkowo. Po wizycie papieża Jana Pawła II w roku 1997, kiedy nazwał on stolicę Dolnego Śląska „miastem spotkania”, określenie to wkrótce zmieniło się w promocyjną formułę, w istocie oddającą sedno tego, czym jest Wrocław. Od czasów przynależności do państwa Piastów współegzystowały tu trzy główne nacje – Niemcy, Polacy i Żydzi, a także Czesi, którzy wprawdzie – nie licząc epizodu z X wieku – w znaczący sposób nie zaistnieli we Wrocławiu etnicznie, ale odgrywali w wiekach średnich niezwykle istotną rolę polityczną.
Każda z tych grup wnosiła w życie miasta najrozmaitsze elementy, pozostawiając dziedzictwo kulturowe, które w zależności od epoki rozmaicie zaznaczało się w zbiorowej pamięci wrocławian. Godzić to dziedzictwo, sklejać ze sobą poszczególne składniki, wspomagać zrastanie się w jeden miejski organizm pomagał wrocławski genius loci, który pozwolił zbudować po wojnie tożsamość miasta.
Najbardziej spektakularnym i znaczącym wydarzeniem było pojednanie zapoczątkowane słynnym listem biskupów polskich do niemieckich współbraci w biskupstwie.

Oryginał Orędzia biskupów polskich do ich niemieckich
braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim otwierał wystawę

REPRODUKCJE Z ARCHIWUM OŚRODKA PAMIĘĆ I PRZYSZŁOŚĆ

Orędzie – oryginał listu
Orędzie biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim uważane jest za jeden z fundamentów powojennego dialogu między Polską a Niemcami. Przedstawiono w nim historię 1000-letnich relacji polsko-niemieckich, z uwzględnieniem negatywnych i pozytywnych stron. Dokument ten znany jest głównie ze słynnego zdania „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”, które otworzyło drogę do polsko-niemieckiego pojednania.
Oryginał listu, wypożyczonego z Archiwum Historycznego Arcybiskupstwa w Kolonii, gdzie jest przechowywany, to eksponat, który otwierał wystawę.

Denar Bolesława II – zalążek początków miasta spotkań
Denar Bolesława II wybity przez czeskiego władcę panującego w latach 972–999 to zabytek, w którym dostrzec można zalążek początków miasta. Na jego awersie widnieje imię władcy okalające przedstawienie krzyża, na rewersie zaś schematyczne wyobrażenie kaplicy otoczonej napisem „PRAGA CIVITA”. Podobne emitował Bolesław I, ojciec Bolesława II, i jemu przypisywane są także denary z napisem „VRATSAO”. Na ma jednak pewności, czy nazwa Wrocław pochodzi od imienia czeskiego księcia Wratysława (915–921), mającego wznieść pierwszy gród na odrzańskiej wyspie.

Opactwo ołbińskie – detal architektoniczny
Lwia głowa pokryta wyobrażeniem falistych kłębków włosów tworzących grzywę najprawdopodobniej wchodziła w skład obramienia jednego z otworów drzwiowych, a po rozbiórce opactwa św. Wincentego na Ołbinie w 1529 roku została wmurowana w ścianę kamienicy mieszczącej się przy ul. Garbary 5. Ufundowane przez Piotra Włostowica opactwo ołbińskie było największym romańskim zespołem klasztornym na terenie Polski.

Denar Bolesława II – awers i rewers

Uwertura akademicka Johannesa Brahmsa
Pierwszy koncert we Wrocławiu Johannes Brahms dał 29 grudnia 1874 roku, występując nie tylko w roli pianisty, ale także dyrygenta i kompozytora. W marcu 1879 roku, na wniosek Rady Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Wrocławskiego, otrzymał tytuł doktora honoris causa za mistrzostwo w sztuce kontrapunktu. Nadanie tytułu odbyło się zaocznie, a za przyznanie wyróżnienia Brahms skomponował Uwerturę akademicką op. 80, której prawykonanie odbyło się 4 stycznia 1881 roku w Breslauer Concerthaus.
Utwór oparty jest na tradycyjnych przyśpiewkach studenckich, a w jego końcowej partii brzmią takty Gaudeamus igitur – późniejszego hymnu akademickiego.

Złota zapona

Zapona – czeski skarb w Środzie Śląskiej
Złota zapona, służąca do spinania na piersi ceremonialnych szat, wchodziła w skład tzw. skarbu średzkiego odkrytego w 1988 roku w Środzie Śląskiej. Skarb – będący zapewne zastawem, który w zamian za znaczną pożyczkę pieniężną król czeski Karol IV Luksemburski przekazał w ręce średzkiego Żyda o imieniu Muszko (Mojżesz) – składał się oprócz zapony ze złotej korony kobiecej, dwóch par złotych zawieszek, dwóch pierścieni, sygnetu, fragmentów złotej taśmy oraz 3924 srebrnych i 39 złotych monet.
Zaponę wykonano u schyłku pierwszej połowy lub w drugiej połowie XIII wieku. Pierwotnie zdobiona była 69 kamieniami szlachetnymi i perłami, z których przetrwało 47, w tym cztery perły.

Angelus Silesius – poezja religijna z Wrocławia
Cherubinowy wędrowiec (Cherubinischer Wandersmann) to zbiór religijnych wierszy śląskiego barokowego poety i mistyka Johannesa Schefflera. Ostateczna ich wersja ukazała się w Kłodzku w 1675 roku. Do najważniejszych utworów poety należą też Święta uciecha duszy albo duchowne pieśni pasterskie i Epigramatyczne rymy duchowne.
Johannes Scheffler urodził się we Wrocławiu w 1624 roku. Był lekarzem, filozofem i poetą religijnym. Miał polskie korzenie, był synem krakowskiego patrycjusza, ale pisał po niemiecku. Tworzył pieśni religijne, utwory apologetyczne i aforyzmy. Wychowany w duchu protestanckim, przeszedł na katolicyzm i wówczas zaczął podpisywać się jako „Angelus Silesius”.
W 1661 roku przyjął święcenia kapłańskie, jako ksiądz i lekarz ubogich służył w klasztorze św. Marcina we Wrocławiu.
Zmarł w 1677 roku, a jego grób znajduje się we wrocławskim kościele św. Macieja.

Cherubinowy wędrowiec (Cherubinischer Wandersmann)

Granitowa macewa Chaima z XIII w. została odkryta
w 1848 r. na dziedzińcu wrocławskiego ratusza

Macewa Chaima – historia wrocławskich Żydów
Granitowa macewa odkryta została w 1848 roku na dziedzińcu wrocławskiego ratusza, a obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Miejskiego we Wrocławiu. Pochodzi z 1246 roku i wraz z kilkoma, także starszymi nagrobkami odkrytymi w różnych wrocławskich budowlach świadczy o istnieniu zorganizowanej gminy żydowskiej w przedlokacyjnym Wrocławiu. Żydzi zamieszkiwali wówczas w sąsiedztwie dzisiejszego uniwersytetu, a kirkut znajdował się na terenie ograniczonym dziś przez miejską fosę. Jego losy oraz losy pochodzących z cmentarza macew w symboliczny sposób obrazują dzieje wrocławskich Żydów w średniowiecznym Wrocławiu.

Pablo Picasso we Wrocławiu, Gołąbek pokoju
Gołąbek pokoju autorstwa Pabla Picassa znajduje się we wrocławskim Domku Miedziorytnika. Utarło się, że Pablo Picasso wykonał go podczas swojego pobytu we Wrocławiu w 1948 roku, w trakcie Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju. Okazuje się jednak, że gołąbek został wykonany wcześniej, a Picasso go do Wrocławia przywiózł. Artysta, w owym czasie aktywny członek Francuskiej Partii Komunistycznej, rzeczywiście narysował na serwetce w restauracji hotelu Monopol tzw. gołąbka pokoju (za którego potem otrzymał Nagrodę Lenina), ale to był zupełnie inny ptak.

Gołąbek pokoju autorstwa Pabla Picassa

Panorama wrocławskiego rynku. Zdjęcie z ekspozycji
fotografii Adama Hawałeja, towarzyszącej wystawie

„Mała Ameryka” – tygiel narodów
Wrocław to rzeczywiście, jak powiedział Jan Paweł II, „miasto spotkania” – spotkania państw, nacji, religii i kultur.
Wschodu i Zachodu, Północy i Południa. Katolicyzmu, protestantyzmu i judaizmu. W przeszłości ten gród nad Odrą należał do piastowskich książąt, potem do Czechów, Austriaków, Prusaków i znów do Polski. Mimo ogromnych zniszczeń ostatniej wojny Wrocław dziś to jakby „Mała Ameryka” – swoisty „tygiel narodów”. Po kilkudziesięciu latach komunistycznych rządów wiadomo, że hasło „kamienie mówią po polsku” było złudne. Tu kamienie mówią w różnych językach. I tu – jak w soczewce – widać ideę jednoczącej się Europy.