Średniowieczne cuda eucharystyczne w Polsce

Wydarzenia z Poznania z 1399 r., o których szerzej poniżej, wpisują się w ogólnoeuropejski trend XIV- i XV-wiecznego kronikarstwa, opisującego szeroko pogromy społeczności żydowskiej w wielu miastach zarówno w Cesarstwie, jak i w Polsce czy na Śląsku. Można nawet powiedzieć, iż dotykamy tu wręcz antropologii kulturowej, charakterystycznej dla ówczesnej literatury, jak również źródeł narracyjnych.
Metodologia cudu eucharystycznego
Analizując historyczne zapiski, można zauważyć pewien charakterystyczny, powtarzający się model w narracji o cudownych wydarzeniach eucharystycznych i jednocześnie eksponujący walkę ze społecznością żydowską zamieszkującą ziemie polskie. Oddzielając konkretne miejsca i charakterystyczne okoliczności, w których dochodziło do domniemanych cudów, wygląda on następująco: 1) społeczność żydowska oskarżana jest o profanację Hostii św. celem sprawdzenia, czy rzeczywiście jest to prawdziwe ciało i krew Chrystusa. 2) Żydzi zazwyczaj namawiają do kradzieży Hostii św. z kościołów katolików uczestniczących w ceremoniach liturgicznych. 3) Hostia św. jest w cudownych okolicznościach odnajdywana, zazwyczaj w miejscach bezludnych (pola, lasy, pobocza dróg). 4) Inkwizycja przeprowadza śledztwo. 5) Odnalezieni winni zostają osądzeni i skazani na śmierć, zazwyczaj przez spalenie na stosie. 6) Reszta mieszkańców miasta o żydowskim pochodzeniu zostaje wypędzona. 7) Miejsce, w którym doszło do profanacji, lub synagoga zostają zamienione na kościół ku czci Bożego Ciała.
Oczywiście powyższy schemat nie jest jedyny i zawsze w pełni stosowany.
W wielu zachowanych opisach czy legendach, szczególnie w mniejszych miejscowościach, wykorzystywane są tylko niektóre z wymienionych członów, w innych wszystkie, czasem jeszcze bardziej urozmaicone, czasem także w uboższej wersji. Zasada jest zazwyczaj jedna: wykorzystywano oskarżenie o profanację religijną jako pretekst do pogromów żydowskich. Wiele informacji dotyczących wydarzeń z Polski, a szczególnie ze Śląska, które wiążą się z Eucharystią i stosunkiem do niej Żydów, przekazują nam tzw. pinkasy, czyli żydowskie kroniki zachowane w Norymberdze i Deutz, w których wymienione są śląskie miasta i szczegóły związane z mordami na żydowskich mieszkańcach oskarżonych o świętokradztwo i szyderczą profanację Komunii św. Niektóre z tych opisów, choć niosą za sobą różne animozje wzbudzające zło i nienawiść wobec odmienności kulturowej i religijnej, zawierają także wątki, które można zakwalifikować jako te o znamionach cudu eucharystycznego, i jako takie były postrzegane przez wielowiekową tradycję.
Cud eucharystyczny w Poznaniu – „miejsce, gdzie liczne znaki codziennie dzieją się”
Tak pisze w bulli odpustowej w 1403 r. papież Bonifacy IX, określając wzniesiony przez króla Władysława Jagiełłę poznański kościół klasztorny karmelitów ku czci Bożego Ciała – świadectwo cudu eucharystycznego, jaki miał miejsce 15 sierpnia 1399 r.
Zgodnie z zapisem w Kronikach Królestwa Polskiego Jana Długosza w piątek pewna kobieta – służąca podczas Mszy św. u dominikanów, przyjęła Komunię św., a następnie wyjęła ją z ust, by oddać grupie miejscowych Żydów. Hostia św. została jednak w nadzwyczajnych okolicznościach odnaleziona za miastem na błoniach i w miejscu tym, poruszony tym wydarzeniem, król Władysław Jagiełło ufundował klasztor. Jednakże w żadnych innych źródłach z epoki nie ma wprost podanych informacji, co skłoniło króla do tej fundacji. Powyższa wersja wydaje się jedynie krótką wzmianką. W XVI w. powstało obszerne dzieło karmelity z Krakowa Tomasza Rerusa pt. Historyja o dziwnym nalezieniu Ciała Bożego na tym miejscu, gdzie teraz w Poznaniu kościół Bożego Ciała zową. Księga ta barwnie i szczegółowo opisuje wydarzenia poznańskie z końca XIV w., wprowadzając więcej wątków dramatycznych i zmieniając często miejsce akcji, zachowując jednakowoż napięcie. Zgodnie z tym opisem kobieta niepostrzeżenie weszła do kościoła i ukradła z niego trzy Hostie św. z tabernakulum.
Na drugi dzień, gdy kościół otworzono, opuściła wnętrze i udała się do Żydów, którzy zabrali od niej Ciało Pańskie, wypłacając należność. Następnie wkładali je w jakieś księgi, próbując je połamać. W dalszej części opisu autor ukazuje, jak „znęcano” się nad Najświętszym Sakramentem, kłując go nożami, a wydobywająca się z Hostii św. krew pryskała po ścianach i stole (późniejszej relikwii odnalezionej w 1620 r. i w uroczystej procesji przeniesionej do klasztoru Bożego Ciała).