Rzeźba Matki Bożej Bardzkiej w świetle najnowszych badań

Figura była również obiektem zainteresowań licznych badaczy, którzy w różnoraki sposób chcieli określić jej wiek i pochodzenie. Przeprowadzone niedawno badania rzeźby metodą radioaktywnego węgla C14 rzucają nowe światło na historię figury, a ściślej mówiąc na wiek, w którym mogła powstać. Tematem spornym pozostaje jednak pochodzenie rzeźby.
Czas powstania figury W debacie na temat czasu powstania figury wykrystalizowały się jak dotąd dwa głosy. Pierwszy reprezentowany jest między innymi przez wrocławskiego historyka sztuki dr Ericha Wiesego, dr Paula Knauera czy Tadeusza Chrzanowskiego, którzy czas powstania rzeźby określają na XIII w.
Oznaczałoby to, iż przypuszczalnie rzeźba mogła zostać sprowadzona do Barda przez cystersów z Kamieńca Ząbkowickiego, którzy otrzymali istniejącą tu kaplicę w 1247 r. Drugi głos należy między innymi do o. dra Josepha Schwetera – redemptorysty z Barda, największego dziejopisarza tego ośrodka maryjnego. Według niego rzeźba powstać mogła już w XII stuleciu.
W swojej obszernej monografii Barda wskazuje na uderzające podobieństwo bardzkiej rzeźby, reprezentującej typ Madonny Tronującej, do Madonny z opactwa Niedermünster w Regensburgu z ok. 1200 r. Podobne przedstawienia, datowane na XI czy XII w., można do dziś spotkać na terenie Hiszpanii.
Jednoznaczne określenie pochodzenia rzeźby Matki Bożej Bardzkiej wydaje się niemożliwe z powodu braku źródeł pisanych. Musimy więc pozostać w sferze hipotez. Jednak w przedmiocie określenia czasu powstania wizerunku pojawił się nowy trop. W 2015 r. figura została poddana pracom konserwatorskim przeprowadzonym przez Marcina Cibę – konserwatora i kustosza zbiorów artystycznych klasztoru oo. Dominikanów w Krakowie. W trakcie trwania prac wykonano zdjęcia RTG figury, które pozwoliły na stwierdzenie, iż drewno, z którego została ona wykonana, znajduje się w nadzwyczaj dobrym stanie zachowania. W związku z tym pojawiły się wątpliwości co do faktycznego wieku rzeźby, a co za tym idzie – do jej historycznej autentyczności.
Po uzyskaniu zgody władz kościelnych i świeckich z odwrocia rzeźby pobrano próbkę o wielkości dwóch gramów, którą poddano badaniu metodą węgla radioaktywnego C14 w Laboratorium Datowań Bezwzględnych pod kierunkiem prof. Marka Krąpca we współpracy z jednostką badawczą w Seattle, która jest wiodącą instytucją w tej dziedzinie na świecie.
Wyniki badań po kalibracji zgodnie z krzywą kalibracyjną dały wynik ok. 1011 r., z tolerancją błędu +/– 26 lat. Pamiętać należy, że data graniczna uzyskana w tej metodzie nie odnosi się bezpośrednio do momentu powstania obiektu, lecz do czasu pozyskania materiału (ścięcia drzewa). Biorąc jednak pod uwagę fakt marginesu błędu oraz potrzebę sezonowania drewna przed wykonaniem rzeźby, bezsprzecznie można uznać datę ok. 1060 r. za pierwszą możliwą do zaakceptowania.
W trakcie badań jednoznacznie określono również gatunek drzewa, z jakiego powstała rzeźba. Wielu wcześniejszych badaczy wskazywało na drzewo bukowe, podczas gdy okazało się, że bardzki wizerunek wykonano z drzewa lipowego. Gatunek ten jest niezwykle wrażliwy na działanie czynników zewnętrznych. Może to wskazywać na to, iż drewno zostało w dość szybkim czasie wykorzystane jako materiał rzeźbiarski, a ponadto gotowa rzeźba była przez stulecia pieczołowicie przechowywana. Podchodząc ostrożnie do przedstawionych powyżej wyników badań, można przypuszczać, iż rzeźba Matki Bożej Bardzkiej jest najstarszym przedstawieniem Maryjnym w Polsce.

Historia kultu
Bardzki ośrodek religijny sięga swoją genezą czasów średniowiecza.
Istnienie w Bardzie kaplicy poświadczone jest już w 1189 r., kiedy to biskup wrocławski przekazał ją dla braci z zakonu joannitów. Biorąc pod uwagę wcześniej przedstawione wyniki najnowszych badań, jak również charakterystyczny dla joannitów kult maryjny, możemy wysnuć teorię, iż to właśnie oni przywieźli do Barda rzeźbę Matki Bożej, umieszczając ją w miejscowej kaplicy. Około 1280 r. joannitów w opiece nad bardzką kaplicą zastąpili augustianie, a w 1247 r. sprowadzeni kolejno do Kamieńca Ząbkowickiego cystersi. W 1301 r. cystersi zakupili Bardo i wznieśli tu kościół, określany jako „czeski”. Ten spłonął w 1493 r.
Co ciekawe, już z 1472 r. posiadamy informację o pielgrzymce do Barda mieszkańców z Głuchołazów. Kolejna świątynia w Bardzie określana jest w źródłach jako „kościół niemiecki”. Ten stał się kolejnym miejscem przechowywania cudownej figury. Niestety, burzliwe koleje losu sprawiały, iż rzeźba często opuszczała Bardo. Miało to miejsce jeszcze w XV stuleciu w czasie wojen husyckich.