W STRONĘ PEŁNI ŻYCIA
Różne są dary łaski, ale są też różne cechy osobowości
Jednym z doświadczeń, z którym mamy codziennie do czynienia, jest fakt, że różnimy
się między sobą w naszym zachowaniu. Wielu w kontekście tego faktu ludzkiego życia
stawia sobie pytanie – skąd te różnice w nas się biorą?
się między sobą w naszym zachowaniu. Wielu w kontekście tego faktu ludzkiego życia
stawia sobie pytanie – skąd te różnice w nas się biorą?
KS. JANUSZ MICHALEWSKI
Świdnica
Odpowiedź, jaką nam daje dziś nauka, jest złożona. Mówi ona, że różnice te mogą wypływać bądź z uwarunkowań genetycznych (nie ma na świecie człowieka o takim samym genomie), bądź z różnych doświadczanych oddziaływań społeczno-kulturowych, bądź z różnych osobistych wydarzeń życiowych.
Zwolennicy znaczenia uwarunkowań genetycznych dla kształtu osobowości konkretnego człowieka twierdzą, że rodzimy się z pewnymi tendencjami do reagowania, które mają podłoże w naszym wyposażeniu genetycznym.
Jedną z ciekawszych obecnie koncepcji takiego spojrzenia na osobowość człowieka jest pięcioczynnikowy model osobowości autorstwa Paula Costy i Roberta McCrae (popularnie określany jako Wielka Piątka). Wyróżnia on w osobowości pięć cech, które są traktowane jako uwarunkowane biologicznie, bo charakteryzują się wysokim stopniem odziedziczalności, oraz jako uniwersalne, bo są niezależne od rasy, płci i kultury. Tych pięć cech osobowości to: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenia, ugodowość oraz sumienność. Zdaniem zwolenników tego modelu wszyscy te cechy posiadamy, a różnimy się jedynie stopniem ich natężenia w osobowości każdego z nas.
Zwolennicy znaczenia uwarunkowań genetycznych dla kształtu osobowości konkretnego człowieka twierdzą, że rodzimy się z pewnymi tendencjami do reagowania, które mają podłoże w naszym wyposażeniu genetycznym.
Jedną z ciekawszych obecnie koncepcji takiego spojrzenia na osobowość człowieka jest pięcioczynnikowy model osobowości autorstwa Paula Costy i Roberta McCrae (popularnie określany jako Wielka Piątka). Wyróżnia on w osobowości pięć cech, które są traktowane jako uwarunkowane biologicznie, bo charakteryzują się wysokim stopniem odziedziczalności, oraz jako uniwersalne, bo są niezależne od rasy, płci i kultury. Tych pięć cech osobowości to: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenia, ugodowość oraz sumienność. Zdaniem zwolenników tego modelu wszyscy te cechy posiadamy, a różnimy się jedynie stopniem ich natężenia w osobowości każdego z nas.
Neurotyczność
Osoby o wysokiej neurotyczności mają tendencję do częstszego odczuwania emocji negatywnych, takich jak strach, smutek, zakłopotanie, złość, poczucie winy oraz wstręt. W ich zachowaniu widać większą skłonność do akceptowania irracjonalnych idei, słabszej kontroli impulsów i gorszego niż inni radzenia sobie ze stresem. Osoby takie są nerwowe, lękliwe, nadmiernie się emocjonują, a także są pozbawione poczucia bezpieczeństwa i przejawiają skłonności hipochondryczne. Słabo także kontrolują swoje impulsy, mają tendencje do zamartwiania się i wykazują niskie poczucie wartości. Z kolei osoby o niskiej neurotyczności, określane jako stabilne emocjonalnie, są zwykle spokojne, zrównoważone, rozluźnione i dobrze sobie radzą w trudnych sytuacjach życiowych. Charakteryzują się zadowoleniem z siebie i poczuciem bezpieczeństwa. Sytuacje stresowe nie wywołują u nich zdenerwowania i nie wytrącają ich z równowagi.
Ekstrawersja
Osoby o wysokiej ekstrawersji są uspołecznione i towarzyskie, lubią ludzi oraz mają pogodne usposobienie.
Lubią także duże grupy i zgromadzenia.
W relacjach międzyludzkich są asertywni, serdeczni, aktywni, gadatliwi i skłonni do zabawy. Lubią podniecające sytuacje i stymulację.
Są optymistyczni i pełni energii oraz przedsiębiorczy. W kontaktach z innymi wykazują jednak czasem tendencję do dominacji. Osoby o niskiej ekstrawersji, określane jako introwertycy, w relacjach międzyludzkich zachowują się z rezerwą, ale nie są przez to nastawieni do ludzi nieprzyjaźnie. Są raczej niezależni niż ulegli, a w pracy raczej systematyczni i dokładni niż powolni.
Introwertycy mogą określać siebie jako nieśmiałych, ale rozumieją to w ten sposób, że po prostu wolą być sami. Nie znaczy to jednak wcale, że introwertycy odczuwają lęk przed kontaktami społecznymi. Chociaż introwertycy nie tryskają energią jak ekstrawertycy, to jednak nie uważają się za osoby nieszczęśliwe lub pesymistyczne.
Osoby o wysokiej ekstrawersji są uspołecznione i towarzyskie, lubią ludzi oraz mają pogodne usposobienie.
Lubią także duże grupy i zgromadzenia.
W relacjach międzyludzkich są asertywni, serdeczni, aktywni, gadatliwi i skłonni do zabawy. Lubią podniecające sytuacje i stymulację.
Są optymistyczni i pełni energii oraz przedsiębiorczy. W kontaktach z innymi wykazują jednak czasem tendencję do dominacji. Osoby o niskiej ekstrawersji, określane jako introwertycy, w relacjach międzyludzkich zachowują się z rezerwą, ale nie są przez to nastawieni do ludzi nieprzyjaźnie. Są raczej niezależni niż ulegli, a w pracy raczej systematyczni i dokładni niż powolni.
Introwertycy mogą określać siebie jako nieśmiałych, ale rozumieją to w ten sposób, że po prostu wolą być sami. Nie znaczy to jednak wcale, że introwertycy odczuwają lęk przed kontaktami społecznymi. Chociaż introwertycy nie tryskają energią jak ekstrawertycy, to jednak nie uważają się za osoby nieszczęśliwe lub pesymistyczne.
ILUSTRACJE MWM
Otwartość na doświadczenia
Osoby o wysokiej otwartości na doświadczenia są ciekawe świata zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Znajdują one przyjemność w wymyślaniu nowych rzeczy oraz uznają niekonwencjonalne wartości. Charakteryzują się bujną wyobraźnią, są nieschematyczne, gotowe do kwestionowania autorytetów i do przyjmowania nowych idei. Tendencja ta jednak nie oznacza, że jednostki te są pozbawione zasad.
Osoby o niskiej otwartości na doświadczenie mają tendencję do zachowań konwencjonalnych. Wolą rzeczy znane od rzeczy nowych, nie lubią więc zmian i wolą trwać przy tym, co dobrze znane oraz sprawdzone. Ich reakcje emocjonalne są wyciszone. Mają ograniczoną ciekawość i jeśli są bardzo inteligentne, to koncentrują swoje zainteresowania na wąskich zagadnieniach.
Osoby takie mają także tendencję do akceptowania autorytetów i tradycji, co powoduje, że są konserwatywne bez względu na przynależność partyjną.
Osoby o wysokiej otwartości na doświadczenia są ciekawe świata zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Znajdują one przyjemność w wymyślaniu nowych rzeczy oraz uznają niekonwencjonalne wartości. Charakteryzują się bujną wyobraźnią, są nieschematyczne, gotowe do kwestionowania autorytetów i do przyjmowania nowych idei. Tendencja ta jednak nie oznacza, że jednostki te są pozbawione zasad.
Osoby o niskiej otwartości na doświadczenie mają tendencję do zachowań konwencjonalnych. Wolą rzeczy znane od rzeczy nowych, nie lubią więc zmian i wolą trwać przy tym, co dobrze znane oraz sprawdzone. Ich reakcje emocjonalne są wyciszone. Mają ograniczoną ciekawość i jeśli są bardzo inteligentne, to koncentrują swoje zainteresowania na wąskich zagadnieniach.
Osoby takie mają także tendencję do akceptowania autorytetów i tradycji, co powoduje, że są konserwatywne bez względu na przynależność partyjną.
Ugodowość
Osoby o wysokiej ugodowości są altruistyczne, darzą inne osoby życzliwością i wykazują się gotowością do pomagania innym. Są prostolinijne, potulne, ufne i sympatyczne. Są bowiem przekonane, iż inni są uczciwi i mają dobre zamiary. Mają tendencję do hamowania swojej złości i agresji.
Chętnie przebaczają i zapominają doznane urazy. Osoby o niskiej ugodowości są konfliktowe, antagonistyczne, często egocentryczne, a także sceptyczne.
Mają tendencję do bycia raczej rywalizującymi niż współpracującymi.
Z tego względu niechętnie podejmują się współpracy z innymi. Mogą mieć skłonności do manipulowania innymi poprzez pochlebstwa, przebiegłość i oszukiwanie. Nierzadko, gdy zaistnieje taka sytuacja, nie hamują swojego gniewu i agresji. Jawią się często jako osoby zarozumiałe, aroganckie, cyniczne, wulgarne, podejrzliwe i oschłe.
Osoby o wysokiej ugodowości są altruistyczne, darzą inne osoby życzliwością i wykazują się gotowością do pomagania innym. Są prostolinijne, potulne, ufne i sympatyczne. Są bowiem przekonane, iż inni są uczciwi i mają dobre zamiary. Mają tendencję do hamowania swojej złości i agresji.
Chętnie przebaczają i zapominają doznane urazy. Osoby o niskiej ugodowości są konfliktowe, antagonistyczne, często egocentryczne, a także sceptyczne.
Mają tendencję do bycia raczej rywalizującymi niż współpracującymi.
Z tego względu niechętnie podejmują się współpracy z innymi. Mogą mieć skłonności do manipulowania innymi poprzez pochlebstwa, przebiegłość i oszukiwanie. Nierzadko, gdy zaistnieje taka sytuacja, nie hamują swojego gniewu i agresji. Jawią się często jako osoby zarozumiałe, aroganckie, cyniczne, wulgarne, podejrzliwe i oschłe.
Sumienność
Osoby o wysokiej sumienności mają jasno zakreślone cele, wykazują się silną wolą i dużą determinacją w działaniu. Rzetelnie wykonują swoje obowiązki i dobrze radzą sobie z problemami życiowymi. Są schludne, zadbane, dobrze zorganizowane, punktualne i utrzymują porządek w swoich rzeczach. Ściśle przestrzegają zasad etycznych i skrupulatnie wypełniają moralne zobowiązania. Mają wysokie aspiracje i wytrwale pracują, aby osiągnąć cel. Są pilne, stanowcze i mają poczucie sensu życia. Osoby o niskiej sumienności niżej oceniają swoje zdolności i przyznają, że są niezdolne oraz nie mają odpowiedniego przygotowania i kompetencji do radzenia sobie z problemami życiowymi. Nie są w stanie dobrze się zorganizować i określają siebie mianem niesystematycznych.
Osoby o wysokiej sumienności mają jasno zakreślone cele, wykazują się silną wolą i dużą determinacją w działaniu. Rzetelnie wykonują swoje obowiązki i dobrze radzą sobie z problemami życiowymi. Są schludne, zadbane, dobrze zorganizowane, punktualne i utrzymują porządek w swoich rzeczach. Ściśle przestrzegają zasad etycznych i skrupulatnie wypełniają moralne zobowiązania. Mają wysokie aspiracje i wytrwale pracują, aby osiągnąć cel. Są pilne, stanowcze i mają poczucie sensu życia. Osoby o niskiej sumienności niżej oceniają swoje zdolności i przyznają, że są niezdolne oraz nie mają odpowiedniego przygotowania i kompetencji do radzenia sobie z problemami życiowymi. Nie są w stanie dobrze się zorganizować i określają siebie mianem niesystematycznych.
Zwlekają z rozpoczęciem pracy, łatwo się zniechęcają i nieraz zbyt szybko rezygnują z jej dokończenia. Są niedbałe, a czasem nawet leniwe. Często działają w sposób nieprzemyślany, robiąc coś lub mówiąc, nie zważając na konsekwencje. Cechuje je mniejsza rzetelność i skrupulatność w przestrzeganiu zasad moralnych. Nie dążą do osiągnięcia sukcesów, bo często brak im ambicji. Mogą się wydawać pozbawione celu, ale często są całkowicie zadowolone z tego, co osiągają.
Czytając powyższy opis cech osobowości, warto pamiętać o dwóch sprawach. Po pierwsze, cechy te opisują tendencje w zachowaniu, a to nie znaczy, że jesteśmy zawsze i w każdej sytuacji zdeterminowani jedynie do takiego, a nie innego sposobu zachowania wynikającego z posiadanej cechy osobowości. Wiele sposobów naszego zachowania jest także efektem naszego ich wyuczenia się. Można np. mieć wrodzoną tendencję do reagowania emocjami negatywnymi, ale można wyuczyć się takich sposobów radzenia sobie z nimi, które znacznie zniwelują ich ewentualne destruktywne oddziaływanie.
Po drugie, badacze zwracają uwagę, że nie ma właściwie cech osobowości złych i dobrych, a jedynie mogą one mieć charakter adaptacyjny lub nieadaptacyjny. Zależy to od środowiska, w jakim funkcjonuje konkretny człowiek z takimi, a nie innymi cechami osobowości. W jednym środowisku cechy pożądane społecznie przynoszą odpowiednie skutki, ale te same cechy w innym środowisku mogą być całkowicie nieskuteczne i przynoszące szkody. Np. niska ugodowość wydaje się niepożądaną społecznie cechą.
Jednak gotowość do walki o własne interesy jest często zaletą, a ugodowość nie jest dobra na polu walki lub w sali sądowej. Ponadto myślenie krytyczne i sceptycyzm są konieczne do przeprowadzenia poprawnych analiz naukowych. Z tego względu badacze wskazują, że do optymalnego funkcjonowania człowieka potrzebne jest odpowiednio dopasowane do jego cech środowisko. Jeśli człowiek znajdzie takie środowisko, to będzie funkcjonował w nim w sposób optymalny i niosący korzyści zarówno dla niego samego, jak i dla innych.
Okazuje się zatem, że wiele w życiu człowieka zależy jednak także od jego świadomości i wolności. To te cechy ludzkiej osoby często pomagają mu, niekiedy w sposób zadziwiający, przekraczać jego biologiczne uwarunkowania i ograniczenia.
Czytając powyższy opis cech osobowości, warto pamiętać o dwóch sprawach. Po pierwsze, cechy te opisują tendencje w zachowaniu, a to nie znaczy, że jesteśmy zawsze i w każdej sytuacji zdeterminowani jedynie do takiego, a nie innego sposobu zachowania wynikającego z posiadanej cechy osobowości. Wiele sposobów naszego zachowania jest także efektem naszego ich wyuczenia się. Można np. mieć wrodzoną tendencję do reagowania emocjami negatywnymi, ale można wyuczyć się takich sposobów radzenia sobie z nimi, które znacznie zniwelują ich ewentualne destruktywne oddziaływanie.
Po drugie, badacze zwracają uwagę, że nie ma właściwie cech osobowości złych i dobrych, a jedynie mogą one mieć charakter adaptacyjny lub nieadaptacyjny. Zależy to od środowiska, w jakim funkcjonuje konkretny człowiek z takimi, a nie innymi cechami osobowości. W jednym środowisku cechy pożądane społecznie przynoszą odpowiednie skutki, ale te same cechy w innym środowisku mogą być całkowicie nieskuteczne i przynoszące szkody. Np. niska ugodowość wydaje się niepożądaną społecznie cechą.
Jednak gotowość do walki o własne interesy jest często zaletą, a ugodowość nie jest dobra na polu walki lub w sali sądowej. Ponadto myślenie krytyczne i sceptycyzm są konieczne do przeprowadzenia poprawnych analiz naukowych. Z tego względu badacze wskazują, że do optymalnego funkcjonowania człowieka potrzebne jest odpowiednio dopasowane do jego cech środowisko. Jeśli człowiek znajdzie takie środowisko, to będzie funkcjonował w nim w sposób optymalny i niosący korzyści zarówno dla niego samego, jak i dla innych.
Okazuje się zatem, że wiele w życiu człowieka zależy jednak także od jego świadomości i wolności. To te cechy ludzkiej osoby często pomagają mu, niekiedy w sposób zadziwiający, przekraczać jego biologiczne uwarunkowania i ograniczenia.
