Tajemnica Chrztu Polski

Wiele atramentu wylano na argumentowanie i wskazywanie nie tylko konieczności tego aktu zarówno w wymiarze religijnym, jak i politycznym, ale także na opisanie konsekwencji, jakie były z tym związane. Autorzy książek naukowych czy podręczników szkolnych, zwłaszcza związanych z dawnym systemem politycznym, powołując się na mniej czy bardziej wiarygodne źródła czy nawet swoje przypuszczenia, podawali także miejsce, w którym miał się Chrzest Polski odbyć. Wskazywano Gniezno, Poznań – ze względu na ich znaczenie jako ośrodków sprawowanej władzy, od wielu zaś lat, szczególnie w kręgach kościelnych, rozpowszechniany jest pogląd o chrzcie świętym Mieszka I w okolicach Ostrowa Lednickiego, nad jeziorem o tej samej nazwie.
Dzięki przeprowadzonym badaniom archeologicznym odkryto tam wiele zabytków związanych z czasem formowania się struktur państwowych, a także obiektów sakralnych. Znajduje się tam również baptysterium, czyli zbiornik wodny, w którym dokonywano chrztu, nazwane Symboliczną Chrzcielnicą Narodu Polskiego. Jednak należy zadać sobie pytanie, czy rzeczywiście źródła historyczne, na których podstawie budujemy naszą wiedzę i przedstawiamy fakty z przeszłości, wskazują jednoznacznie miejsce w przestrzeni geograficznej, gdzie na pewno odbył się ten jedyny w swoim rodzaju i niepowtarzalny akt religijny i polityczny. Czy może dotychczasowe ustalenia i przekazywane z pokolenia na pokolenie legendy i pobożne mity wprowadzają nas w błąd? Na te i inne pytania szukajmy odpowiedzi w swoistego rodzaju historycznym śledztwie, w którym materiał dowodowy stanowią niezaprzeczalne fakty utrwalone w różnorodnych zabytkach pisanych.

Wśród znanych Roczników Wielkopolskich, stanowiących zbiór wielu średniowiecznych roczników z terenu Wielkopolski, o proweniencji zarówno diecezjalnej, jak i zakonnej, na uwagę zasługuje tzw. Rocznik krótki, obejmujący spisane wydarzenia z lat 965–1283. Otóż zgodnie z tekstem tam się znajdującym Mieszko I dokonał chrztu w 966 r., ale jednocześnie, jak zanotował kronikarz, wprowadził wiarę katolicką w Polsce („966 Mesko baptizatur et fides katholica in Polonia recipitur”). Może się nam wydawać, że to nic nadzwyczajnego, ale można sobie wyobrazić ówczesne warunki, w jakich kształtuje się ustrój państwa, w którym panuje silnie zakorzenione pogaństwo, co kilkadziesiąt lat później zaowocuje tzw. reakcją pogańską (lata 1034–1038) i zniszczeniem z trudem utworzonych struktur kościelnych. Ten tekst ma także jeszcze jedno znaczenie. Kronikarz mówi o wierze katolickiej, a nie o korzyściach politycznych, jakie towarzyszyły tej niezwykłej ceremonii. W obecnie panującym dyskursie na ten temat ma to również swoje znaczenie. Aczkolwiek znów nie podano informacji, gdzie miał miejsce Chrzest Polski.
Kolejnym dowodem w sprawie jest Rocznik Świętokrzyski. Jest to źródło annalistyczne z ok. 1122 r. Jednakże zawiera on informacje niejako sprzeczne z posiadaną przez nas wiedzą dotyczącą początku państwa polskiego. Otóż kronikarz zapisał: „966 Dubrovka venit ad Miskonem” (966 r. Dobrawka przybywa do Mieszka), „967 Mysko dux baptizatur” (967 r. książę Mieszko zostaje ochrzczony). Widzimy zatem, iż nawet sama data chrztu nie jest do końca pewna i jednoznaczna. Rocznik Traski to źródło historyczne obejmujące dzieje od 965 do 1340 r. Należy ono do grupy roczników małopolskich i jest skompilowane z wcześniejszych źródeł.

Po trzecie, co jest najważniejsze, gdyż omawiany zapis po raz pierwszy wskazuje nam miejsce Chrztu Polski, w Pradze nie istniała stała siedziba władz kościelnych w formie biskupstwa. Pierwszym władcą czeskim, który przyjął chrzest, był Borzywoj I, a stało się to w roku 884.
Oczywiście chrześcijaństwo tam istniało, jednakże bez konkretnych struktur, które zostały zniszczone – podobnie jak w Polsce w późniejszym czasie – w trakcie trwania rebelii pogańskiej w pierwszej połowie X w. Biskupstwo w Pradze powstało dopiero w 973 r. i hierarchicznie podporządkowane zostało arcybiskupowi Moguncji, czyli było pod wpływem polityki religijnej Niemiec. Stało się to zatem pięć lat od powołania do istnienia przez bpa Jordana niezależnego, bezpośrednio podporządkowanego Stolicy Apostolskiej biskupstwa misyjnego w Poznaniu.
Trudno zatem spodziewać się, by w stolicy ówczesnych Czech doszło do konfirmacji Mieszka I. Bezpodstawne jest także twierdzenie, że chrześcijaństwo do Polski dotarło prosto z Czech. Można raczej uważać, że czeskie sąsiedztwo i ślub z Dobrawą miały silny wpływ na rozwój chrześcijaństwa w Polsce, ale nie ma tu mowy o wyłączności.
Chrzest Polski w Niemczech?
Gdzie zatem szukać źródła chrzcielnego państwa polskiego? Skoro nie Gniezno, nie Lednica, nie Poznań i nie Praga? W ostatnich latach coraz większej popularności nabiera hipoteza o Chrzcie Polski w… Ratyzbonie.
Można uważać to za wierutną bzdurę i wymysł, szczególnie że od dziesięcioleci, przez cały okres komunizmu przyzwyczailiśmy się do niezwykłego „patriotyzmu”, odrzucającego jakiekolwiek pozytywne relacje z niemieckim sąsiadem, jako przecież odwiecznym wrogiem niezależnego polskiego bytu państwowego. Na szczęście w dzisiejszych czasach polityczna cenzura oraz poprawność nie wpływają na wolne oraz niezależne badania historyczne.
Należy zatem w tym miejscu pochylić się nad tą myślą i nie odrzucać jej a priori, by nie ulec pokusie fałszowania faktów z przeszłości.
Zgodnie z posiadaną wiedzą czas przyjęcia przez Mieszka I chrztu był bardzo niekorzystny. W Rzymie trwały rozruchy związane z popieraniem papiestwa, lub cesarstwa, stąd misje dyplomatyczne władcy Polski nie przynosiły spodziewanego efektu.
Tym bardziej sprawa była pilna, gdyż powstawało nowe biskupstwo w Magdeburgu, które miało zająć się poszerzaniem chrześcijaństwa, a co za tym idzie – także wpływów niemieckich po wschodniej stronie Odry, więc na terenie państwa polskiego, do czego ze zrozumiałych przyczyn nie chciał dopuścić Mieszko.