7 Cudów

Wrocławia i Dolnego Śląska

„Wielki ziemi śląskiej klejnot”

– Święta Jadwiga

Duchowe dziedzictwo Śląska tworzyli ludzie wielu narodowości. Najznamienitsza
wśród nich jest pochodząca z niemieckiego rodu hrabiów Andechs św. Jadwiga, która
– jako promotorka działań charytatywnych – wpisuje się w ówczesny krąg duchowości
chrześcijańskiej kobiety, stając się wzorem do naśladowania dla przyszłych pokoleń.

MAŁGORZATA WANKE-JAKUBOWSKA

Wrocław

Karta z Kodeksu lubińskiego

ARCHIWUM J. PAUL GETTY MUSEUM

W XVI w. protestancki historiograf Joachim Curreus określił Jadwigę jako „wielki ziemi śląskiej klejnot”. Do przetrwania pamięci o niej w Europie przyczyniła się hagiografia jadwiżańska, w tym kodeksy: lubiński z XIV i Hornigowski z XV w.
Za życia Jadwiga słynęła z radykalizmu w praktykowaniu cnót ewangelicznych, ascezy, przeżyć mistycznych, troski o ubogich i działalności fundacyjnej.
To jej przypisuje się pomysł ufundowania opactwa cysterek w Trzebnicy, które stało się dla niej po śmierci męża drugim domem. Od pierwszych lat po jej śmierci grób księżnej Jadwigi odwiedzali nie tylko pątnicy ze Śląska, ale także z sąsiednich ziem.
Księżna Śląska
Jadwiga, mając kilkanaście lat, w 1190 r. poślubiła Henryka Brodatego, przyszłego władcę Śląska, ziemi od dwóch stuleci należącej do polskiej państwowości rządzonej przez Piastów.
Panowanie Henryka Brodatego w latach 1201–1238 było okresem intensywnej modernizacji tego regionu pod względem społecznym i gospodarczym.
Jadwiga wspierała i inspirowała męża w tych działaniach.
W 1202 r. książę Henryk Brodaty ufundował w Trzebnicy pierwszy w ówczesnej piastowskiej Polsce, dotkniętej rozbiciem dzielnicowym, klasztor sióstr cysterek. W 1232 r. tamtejszą opatką została córka książęcej pary Gertruda, a księżna Jadwiga po śmierci męża w 1238 r., choć do klasztoru formalnie nie wstąpiła, prowadziła tu życie mniszki. Zasłynęła z wyjątkowej pobożności i ascezy wśród współczesnych. Kanonizacji Jadwigi dokonał papież Klemens IV dnia 26 III 1267 r. Fascynacja jej osobowością nie gasła w następnych stuleciach, a zwyczaj pielgrzymowania do Trzebnicy ożywił w II poł. XVII w. duchowny, mistyk i poeta baroku Jan Scheffler, znany jako Angelus Silesius, który do grobu Świętej Jadwigi szedł w cierniowej koronie z krzyżem i świecą w dłoniach.

Karta z Kodeksu Hornigowskiego

ARCHIWUM BIBLIOTEKI UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO

Hagiografia jadwiżańska
Św. Jadwiga, jako opiekunka ubogich, stała się bliska franciszkanom.
Z ich grona wywodził się anonimowy autor ostatecznej wersji jej żywota, datowanego w przybliżeniu na rok 1300.
Opracował on najpewniej wcześniejszy utwór autorstwa cystersa Engelberta i tak w jej hagiografii stopiły się w jednolitą całość różne nurty rozwijającej się w śląskich środowiskach duchowości.
Dla hagiografii jadwiżańskiej doniosłe znaczenie miały powstałe w następnych stuleciach słynne kodeksy – Kodeks lubiński z 1353 r. czy powstały w 1451 r. Kodeks Hornigowski.
Kodeks lubiński
Kodeks lubiński ufundował w 1353 r. książę Brzegu Ludwik I, prapraprawnuk św. Jadwigi. Chciał w ten sposób uczcić jej pamięć i przypomnieć o kulcie Świętej, ale także głosić wielkość swojego rodu. Przygotowaniem kodeksu zajął się Mikołaj Pruzia z Lubina, a jego pracy patronował wrocławski biskup Przecław z Pogorzeli.
Księgę przechowywano początkowo w kolegiacie w Brzegu, a od czasów reformacji w tamtejszym Gimnazjum Piastowskim. W czasie wojny 30-letniej trafiła do Czech, by następnie odnaleźć się u rodziny Gutmannów w Wiedniu.
Skonfiskowana przez władze hitlerowskie w 1938, została odzyskana przez poprzednich właścicieli w 1947 r. i trafiła do Kanady. W 1964 kodeks powrócił na 19 lat do Europy, by ostatecznie w 1983 r. trafić do USA do Jean Paul Getty Museum w Malibu.
Na Kodeks lubiński składają się teksty zapisane łaciną: genealogia św. Jadwigi, jej żywoty – większy i mniejszy, modlitwa do niej, kazania św. Bernarda z Clairvaux, bulla Klemensa IV z aktem kanonizacji oraz okolicznościowe kazanie papieża. Księga zawiera 60 kolorowych miniatur przedstawiających wydarzenia z życia św. Jadwigi oraz związanych z jej kanonizacją i kultem.
Ze względu na sposób przekazu treści i powiązanie poszczególnych scen w jeden cykl ta obrazowa legenda przypomina… dzisiejszy komiks.
Oryginał bulli kanonizacyjnej trafił do klasztoru w Trzebnicy, o co postarała się Gertruda, córka św. Jadwigi. Po likwidacji opactwa w 1810 r., w ramach ogólnopaństwowej akcji sekularyzacyjnej w Królestwie Prus, dokument złożono we wrocławskim Archiwum Państwowym, gdzie pozostaje do dziś.

Kodeks Hornigowski
Kodeks Hornigowski (Legende der heiligen Hedwig) powstał w 1451 r. na zamówienie wrocławskiego rajcy i ławnika Antoniego Horniga i był własnością rodu aż do II poł. XVII w.
Trafił następnie w ręce cesarskiego rajcy Wilhelma von Wirz und Burg, a później do zbiorów biblioteki klasztoru franciszkanów przy kościele św. Doroty we Wrocławiu. Po sekularyzacji klasztoru w 1810 r. został przekazany do Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie znajduje się do dziś.
Kodeks to zbiór tekstów o św. Jadwidze w j. niemieckim przełożonych przez anonimowego tłumacza. Składają się nań: genealogia św. Jadwigi, jej żywoty większy i mniejszy, modlitwa ich autora, bulla kanonizacyjna z 1267 r. i okolicznościowe kazanie jej wystawcy papieża Klemensa IV, list Mikołaja z Poznania o św. Jadwidze do księcia brzeskiego Ludwika I oraz wierszowana modlitwa za wstawiennictwem Świętej.

Wystawa 7 Cudów Wrocławia i Dolnego Śląska do obejrzenia od 3 lutego do 15 maja w Sali Mieszczańskiej Starego Ratusza.

opip_logo

Karta z Kodeksu Hornigowskiego

ARCHIWUM BIBLIOTEKI UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO

Końcowa część, czyli kolofon, zawiera dane o fundatorze księgi i kopiście, który ją sporządził, Piotrze Freytagu, oraz informację, że podstawą przekładu był zaginiony dziś kodeks z 1380 r., ufundowany przez księcia legnickiego Ruperta, sporządzony na podstawie Kodeksu lubińskiego z 1353 r. Do tej księgi nawiązuje pośrednio cykl 60 miniatur z Kodeksu Hornigowskiego, liczący 120 kart z pergaminu, zapisanych czarnym atramentem, z tekstem ozdobionym czerwonymi i niebieskimi inicjałami.