Archikatedra wrocławska

Biskupstwo we Wrocławiu ustanowione zostało w roku 1000 podczas zjazdu gnieźnieńskiego, kiedy to powstała polska metropolia kościelna. Wybudowana wówczas katedra była małym kościołem kamiennym, który już w połowie XII w. ustąpił miejsca większej świątyni romańskiej ufundowanej przez pochodzącego z Flandrii bpa Waltera z Mallone. Wkrótce po najeździe mongolskim, który spustoszył Małopolskę i Śląsk, podjęto decyzję o budowie nowej okazałej katedry, której prezbiterium konsekrował w 1272 r. bp Tomasz II. Stało się ono tym samym pierwszą gotycką budowlą na ziemiach polskich, która była wzorem dla wzniesionej pół wieku później katedry wawelskiej.
Prace nad korpusem nawowym, kaplicami bocznymi i wieżami kontynuowano do schyłku XV w. (zdj. 1). Po okresie reformacji i wojny trzydziestoletniej w drugiej połowie XVII i pierwszej połowie XVIII w. wzbogacono świątynię o cztery kopułowe kaplice, spośród których św. Elżbiety i Elektorska należą do arcydzieł sztuki dojrzałego i późnego baroku.
Przejście Śląska pod panowanie pruskie i związane z tym wojny spowodowały dotkliwe uszkodzenia katedry, które usuwano do końca XIX w. Jednak największy kataklizm przyniosła II wojna światowa i oblężenie Festung Breslau w 1945 r., w wyniku którego katedra została zniszczona w 70%. Po zakończeniu wojny i włączeniu Wrocławia do Polski nastąpiła żmudna odbudowa, dzięki której świątynia odzyskała swój dawny blask.
Archikatedra pw. św. Jana Chrzciciela jest trójnawową, dziesięcioprzęsłową bazyliką wzniesioną na planie wydłużonego prostokąta, przykrytą w prezbiterium sklepieniem sześciodzielnym, a w korpusie nawowym – krzyżowym (zdj. 2). Całkowita długość kościoła wynosi 91 m, wysokość zaś nawy głównej sięga 22 m. Orientowany chór zamknięty jest ścianą z wielkim oknem i otoczony prostokątnym obejściem, do którego przylegają późnogotyckie i barokowe kaplice.
Zarówno prezbiterium, jak i fasada ujęte są w pary masywnych wież (zdj. 3). Najokazalsze są wieże zachodnie o wysokości 99 m, zwieńczone współczesnymi neogotyckimi hełmami.

Najcenniejszymi dziełami upamiętniającymi tutejszych ordynariuszy są trzy okazałe kaplice za prezbiterium. Najstarsza gotycka nosi wezwanie Mariackiej (zdj. 7), a jej fundatorem był jeden z najwybitniejszych biskupów wrocławskich, Przecław z Pogorzeli (1342–1379), którego marmurowy grobowiec ustawiony jest w centrum niewielkiego wnętrza. Kolejnej kaplicy patronuje św. Elżbieta, a ufundował ją pierwszy wrocławski kardynał Fryderyk von Hessen-Darmstadt (1671–1682) (zdj. 8). Choć pochodził z protestanckiej rodziny książęcej, to jednak w trakcie wieloletniego pobytu w Rzymie przeszedł na katolicyzm, przyjął święcenia kapłańskie i biskupie, a następnie objął funkcję zwierzchnika Zakonu Maltańskiego w Niemczech. W Wiecznym Mieście zamówił u najlepszych ówczesnych rzeźbiarzy z kręgu Gianlorenza Berniniego wspaniałe wyposażenie rzeźbiarskie swojego mauzoleum, które po wielu perypetiach dotarło ok. 1700 r. do Wrocławia. Dzięki temu jest kaplica Elżbietańska najwspanialszym przykładem dojrzałego rzymskiego baroku na północ od Alp. Trzecią z kaplic, zwaną Elektorską (Bożego Ciała), wzniósł kolejny ordynariusz Franciszek Ludwik von Neuburg (1683–1732), który pełnił równolegle także funkcje arcybiskupa Wormacji, Trewiru i Moguncji, wielkiego mistrza Zakonu Niemieckiego oraz księcia Elektora. Projektantem tej budowli był słynny architekt cesarski z Wiednia Johann Bernhard Fischer von Erlach, dzięki czemu jej monumentalne wnętrze jest znakomitym przykładem późnego austriackiego baroku (zdj. 9).
Na koniec warto jeszcze wspomnieć o wspaniałym zbiorze rzemiosła artystycznego, przechowywanym w skarbcu, oraz o witrażach i obrazach ołtarzowych powstałych na początku lat 50. XX w., wykonanych przez znanych polskich twórców okresu międzywojennego.